**महाराष्ट्र राज्य बाल हक्क संरक्षण आयोग (Maharashtra State Commission for Protection of Child Rights - MSCPCR)** 1. **स्थापना**: - महाराष्ट्र राज्य बाल हक्क संरक्षण आयोगाची स्थापना "बाल हक्क संरक्षण आयोग अधिनियम, 2005" अंतर्गत करण्यात आली. - हा आयोग बालकांच्या हक्कांच्या संरक्षणासाठी आणि प्रोत्साहनासाठी कार्यरत आहे. 2. **उद्देश**: - बालकांचे हक्क संरक्षण करणे. - बालकांच्या हक्कांसंबंधी जागरूकता निर्माण करणे. - बालकांच्या हक्कांच्या उल्लंघनाच्या तक्रारींची चौकशी करणे. - बालकांच्या कल्याणासाठी धोरणे आणि कार्यक्रमांची शिफारस करणे. 3. **संरचना**: - आयोगामध्ये एक अध्यक्ष आणि इतर सदस्य असतात. - सदस्य बालकांच्या कल्याण, शिक्षण, आरोग्य, कायदा इत्यादी क्षेत्रातील तज्ज्ञ असतात. - अध्यक्ष आणि सदस्यांची नियुक्ती राज्य सरकार करते. 4. **कार्ये**: - बालकांच्या हक्कांच्या उल्लंघनाच्या तक्रारींची चौकशी करणे. - बालकांच्या हक्कांसंबंधी जागरूकता कार्यक्रम आयोजित करणे. - बालकांच्या कल्याणासाठी धोरणे आणि कार्यक्रमांची शिफारस करणे. - बालकांच्या हक्कांसंबंधी संशोधन आणि अभ्यास करणे. - बालकांच्या हक्कांच्या संरक्षणासाठी नियम आणि नियमावली तयार करणे. 5. **अधिकार**: - आयोगाला तक्रारींची चौकशी करण्याचा अधिकार आहे. - आयोगाला कोर्टासमोर वकिली करण्याचा अधिकार आहे. - आयोगाला सरकारी यंत्रणांकडून माहिती मागवण्याचा अधिकार आहे. 6. **तक्रार दाखल करणे**: - कोणत्याही व्यक्तीला बालकांच्या हक्कांच्या उल्लंघनाची तक्रार आयोगाकडे दाखल करता येते. - तक्रार लेखी, फोन, ईमेल किंवा व्यक्तिशः दाखल करता येते. 7. महाराष्ट्र राज्य बाल हक्क संरक्षण आयोग, मुंबई. 8. **महत्त्वाचे दस्तऐवज**: - बाल हक्क संरक्षण आयोग अधिनियम, 2005. - महाराष्ट्र राज्य बाल हक्क संरक्षण आयोग नियमावली. **निष्कर्ष**: महाराष्ट्र राज्य बाल हक्क संरक्षण आयोग हा बालकांच्या हक्कांच्या संरक्षणासाठी आणि प्रोत्साहनासाठी कार्यरत असलेला एक महत्त्वाची संस्था आहे. या आयोगाच्या माध्यमातून बालकांच्या हक्कांच्या उल्लंघनाच्या तक्रारींची चौकशी करून त्यांचे संरक्षण सुनिश्चित केले जाते.