ISILIMA SENHLIZIYO ISAHLUKO 21 PHATHISANI DUBE +27616359310. Ekucineni ngazithola sengikwelenkaba. Kodwa ukusuka kwami eGoli akubanga lula. Ngasuka eSoweto ngenyawo ngisiya eOrange groove. Ngummango omkhulu kakhulu, akukho engangingakwenza ngangisiyadinga uMakhosi ukuze ngicele usizo lwemali yokuya ekhaya. Sengifikile kuMakhosi wakhala inyembezi eyindoda ngendlela angibona ngiyiyo yona, ngomnyama wayengasasebenzi eFood lovers, kwakungasekho lula ukuthi angiqhatshise khona. Ngabuka umuzi wakhe kanye lenkosikazi yakhe ngezwa ngisiba lamahlonyana. Ngamethesa icala uNkulunkulu ngokungipha isilima senhliziyo esithanda uBusani loba sikhubazekile. Ngothando lwakhe uMakhosi wangithengela izigqoko wathengela lomntanami uPhikiwe, wasethenga lezalowo owayeseswini. Ngemva kwalokho wangipha inkulungwane ezimbili ezamarandi ukuthi ngiyekhaya. Ngabona ukuthi emhlabeni abanye abantu balothando qothu. UBusani wayengakaze athenge loba isiwiji lokhu esomntanakhe, ngamkhalela uMakhosi ngamtshela ukuthi ngiyazisola ngokufotshola inhlanhla ngamazwani. Wangithwala ngemota yakhe wayangisa ebhasini eParkstation. Wathi engakasuki wakhuluma esithi, “Inhliziyo yami ayikaze ibe buhlungu ngalindlela selokhu ngethekela lumhlaba, ngithemba lodadewethu uMaMnkandla lapho alele khona uyafuthelwa nxa ekubona unje, Sindile ngakuthanda ngenhliziyo yami yonke, ngenxa yokuthi ngiyakwazi ukuthi inhliziyo ikhetha lowo emfunayo ngakhetha ukuthula kodwa wayidabula inhliziyo yami yize ngingazange ngabamba umoya, lakhathesi ngisakuthanda Sindile, indlela owadalwa ngayo yiyo engithathekisa kakhulu, amajodo awela abangela mbiza sibili, ubelenhlanhla yamaSwazi uBusani ngokuthandwa nguwe, you such an angel Sindile Tshabangu, inkinga akusabuyeleki emuva mntakwethu ngoba uThandukwazi engatshada laye ngemva kokuphulwa nguwe inhliziyo ulobuntu njengawe njalo wayinakekela inhliziyo yami yaze yaphola, enjeyana wazi konke ngawe. Angazi MaTshabangu ngithini kodwa ngikufisela okuhle kodwa empilweni sengathi ungafika ekhaya uqale impilo entsha ukhulise abantwabakho, khohlwa nguBusani ophezulu kakaze wangena ebhawa.” Wakhuluma okwesikhathi eside uMakhosi sihlezi esihlalweni ebhasini, amehlo ayesebomvu gebhu. Kimi zazisehla inyembezi okunye okwakungikhalisa kakhulu yikuthi uMaMnkandla kwakuthiwa sewaya kwelamathonga, ngangifisa ukuthi aluba izinto ziyabuyela emuva ngiyelungisa amaphutha ami, yathi isiduma ibhasi wangiqabula esiphongo qede wavalelisa, wakhala uPhikiwe ekhalela uMakhosi inhliziyo yami yaze yaba buhlungu. Yawudla ummango ibhasi, iginya iPitori lapho ngahle ngalala kwazise loPhikiwe wayesephupha, esiswini umntanami wayezwakala ngokukhahlela. Ngaphaphama sengivuswa kuthiwa sesisemngceleni. Ngaqala ukuzidla izibindi njengofudu ngizibuza ukuthi uNakaBusani uzangamukela yini. Ngaba lesibindi sokuthi uSekaBusani uzangamukela ngokubona uPhikiwe efana loBusani phela uPhikiwe wayefana kanye loBusani lokuthi kungani uBusani wayemphika lami angikwazi. Sawutshiya umngcele, ilanga laseliphumile kwazise sasisuke ngobusuku eGoli, wayigxoba umtshayeli yahamba kwaze kwanuka amasondo ibhasi, khonokho nje ngabona sesikhangwa libhakani elibhalwe ukuthi Gwanda. Ngalaluka sengikhala, ngasengikhumbula umama phela eGwanda yikho lapho ayesenzela khona amabhizimisi, ethengisela abantu impahla abasebenza ema-mine agoqela iVubachikwe mine leBlanket, labanye njalo abangotsheketsha, kwesinye isikhathi sasifika sonke eGwanda lomama. Ngaziqinisa ngokuthi angisoze ngimvuse umama, sayitshiya kanjalo iGwanda wayigxoba umtshayeli lapho kwakungathi usethabele ukuyaphumula, yasiphapha ibhasi. Ilanga laselisemini enkulu, umumo womkhathi wasumakhazanyana. Kimi imicabango yasidale impi kaWorld war 1 sibili nanko phela ngangizibuza lokhu ngizibuze lokhuyana, ekucineni ngiyiswele impendulo. Saqoqoda emzini wamakhosi koBulawayo, ngalukhumbula usuku engahlangana ngalo loBusani, ngazibuza ukuthi ngenzani embi eyadala ukuthi uBusani angitshintshele okonwabu. Ngabamba imeter tax kwazise ngangithwele izinto ezinengi. Masinyazana sasesifikile eMatshamhlophe, lapho kwakungathi isifuba singadabuka ngovalo, kwakungathi amanina esikhalangeni asengene lemigigo esifubeni sami ayagigela impuphu phakathi. Imali yasingiphelile ke lapho, kodwa ngangingelandaba layo, engangikujabulela yikuthi uMakhosi ukwazile ukusithengela izigqoko. Umuntu kakhuli sibili njalo udwayi ufa lensiba zakhe lelo alivikwa, ngenela ukuqoqoda kwahle kwaphuma yena uNakaBusani, wayengaqhiyanga, inwele zibonakala ubuhlophe lanxa wayefaka idayi emnyama. Wathi engibona wanxapha waze wakhafulela phansi, ngayifunda ivaliwe ukuthi umfula ugcwele njalo ngeke ngiwuzwe langogodo. “Mthakathi oloya ilanga ligwaze umhlaba, awulanhloni zokubuya lendwangunyana yakho lesisu esiqumbe udaka emzini wami, wena mntwana yikho ngakuzonda ngabona ukuthi ulenhliziyo embi uyaloya, lapha akuhlali mthakathi fanami, wawucabanga ukuthi kasoze ahlanze uBusani ngokumdlisa owamenza khona? Akwenziwa lokho lapho uzalwa ngumuntu omdala lwana, wawufuna ukuyambulalisa ngamadodakho oMakhosi eGoli.” Ngahle ngabuna khonapho khonapho, kwangicacela ukuthi uBusani uyaxoxa labangakibo nanko phela unina wayesemazi uMakhosi, ngaqala ukuzethesa icala ngokuthi mhlawumbe yimi engamonayo uBusani. Ngehluleka ukuphendula sengikhala kwaze kwaqhuba sona esiNakaBusani ngesingisi. “I hate you mthakatshana, nxa ngikubona kuthi ngikubhotshele ubuso, angikholwa ukuthi umntanami usephila ngamaphilisi engculaza ngenxa yakho! Uyinyongo empilweni yalumuzi, wabulala iphupho lomntanami wena, uBusani ufunde kakhulu kodwa ngenxa yokuthi wathandana lawe house girl wahle wambulalela ikusasa lakhe.” Ngasengethuswe ngelithi uBusani kuthiwa unatha amakhambi okuvikela ingculaza, konke lokho ngangingakwazi ngitsho. Sisakhuluma sime esangweni kwatheleka uSekaBusani evelela ngaphandle, yaba mhlophe inhliziyo yami kwazise ngangimazi elomusa. Ngadana ngimbona esedlula engithapha ngamehlo kuphela, kwacaca ukuthi kukhulu uBusani owabatshela khona. Ngemva kokungitshela indaba zami wavala isango lakhe kakubi uNakaBusani ngasala ngilokhu ngimile phandle. Ngasengizibuza ukuthi yiphi enye indoda engake ngalala layo nanko phela kwakungathi abakuboni ukuthi uPhikiwe ngumntanabo. Ngacabanga ukuthi mhlawumbe ngake ngafeba ngisebuthongweni, phela indoda engangiyazi nguBusani kuphela, uMakhosi kazange wawuthinta umzimba wami loba ngaluphi usuku, ngazibuza ukuthi kulicala yini ukulunga emhlabeni? Ngisamile kanjalo kwatshutsha imeter tax eyayingithwele ingisusa ebhasini, umtshayeli wakhona wathi engibona ngilokhu ngimile esangweni wayimisa, wabuza. “Mama ngikutshiye lapha lakhathesi usaselapha, kuhamba kuhle konke?” Ngakhala ngamtshela uhlupho lwami, imali ngangingasela, ngathi ngizamupha igilosali yonke yena angithwalele eNtabazinduna, ilanga laselimathunzi. Wathi esizwa lelo umtshayeli wavumela phezulu phela yayinengi igilosali, wangithwala wayitshaya yazula, sayatshiya igilosali yakhe eLobengula lapho ayehlala khona, ukusuka lapho sadla ummango sesikhangele eNtabazinduna, amazwi kaNakaBusani awokuthi uBusani ulengculaza ayelokhu engikhekhebula, kwakungicacela ukuthi nxa uBusani elayo lami ngilayo nanko phela ngangizithwele isisu sakhe, ngangikhulekela ngaphakathi ngibuza uMdali ukuthi uyabe engijezisela ukuthi ngoneni emhlabeni, nanko lendoda ngangisazi eyodwa. Lathi lisithi qobhi kunina ilanga singena eNtabazinduna, ngethuka nxa sifika ngakithi ngikhangwa libhakani elibhalwe ukuthi siyalamukela koMagamula, ngacabanga ukuthi ngilahlekile kodwa ngabuya ngakholwa ukuthi angilahlekanga sengibona ingcwaba likamama lobaba. Bathwala amehlo besibona singena kwazise babebona imota, kasahlalanga umtshayeli wangehlisa. Bonke batshintsha ubuso bebona ngisehlika lesikhwama sezigqoko kuphela. Ngathi nxa ngibingelela umam’ omncane wahle wazithulela kwavuma yena uMagamula, ngemva kokuvuma waqhuba esithi, “Sekwenzenjani mntane wule? Ngatsho ukuthi awusoze uhlale emendweni wena! Ufuze unyoko umfazi wenkomponi owabulalisa umnewethu ngengculaza.” Ahlaba aphukela lawo magama enhlizweni yami, ngabuza ukuthi ubab’omncane uKhehla ungaphi bakhombela ingcwaba lakhe, ngathi ngibuza ngoMxolisi bathi abakwazi ukuthi wayangaphi selokhu wahamba umhambelafuthi. “Pho kungani bab’omncane lakhetha ukuzohlala emzini kababa, thina sizahlala ngaphi?” Wangikhangela ngelihlo elingaka uMagamula, waseqhuba. “Wena ukwazini ngaphandle kobuwule bakho, lo kwakungumuzi kababa kudala, ngakho angeke ngivumele umuzi kababa uphenduka unxiwa lina lihamba ngomhlaba. Njengoba usukhona lapha kumele ufunde ukuthi yikho ekhaya lakho lapha koMagamula.” Wahle wangiquma umlomo, angizange ngithande ukuphikisana laye nanko phela kwakukunengi okusekhanda lami. Ngaqala ukuhlala khona loba nje impilo yakhona yayingekho mnandi, ngikhulunyelwa kakubi ekuseni, emini lantambama. Ngakubona ukuthi ukuswela umzali kungesinye isiqalekiso esikhulu emhlabeni. Ngokutshovana kwensuku lesisu sasesisikhulu sengibona ukuthi sesizazalwa. UNgwabi wayesetshitsha kokuphela ekhaya esithi ufuna ukungithatha ngibe sesithenjini, leso kwakuyisifiso sikabab’omncane uMagamula. Kwathi kuphakathi kwamabili ebusuku ngelinye ilanga, busala ukwehla ubuthongo kimi ngenxa yemicabango, umnyango wami wavulwa ngolaka, isimbo engangijeke ngaso sawa. Lwangitshaya uvalo ngibona kungubab’ omncane uMagamula enqunu, waqonda engutsheni zami wangena eceleni kwami. “Sindile mina ngilozwelo olukhulu mntanami, ngiyazi sibili ukuthi kulihlazo ukuhlangana lawe ngokocansi kodwa mele ngikwenze lokhu ukuze sivulele umntanakho ozazalwa indlela. Ngiyazi futhi ukuthi lawe unje umuntu wesilisa umdinga ngokwedlulele njengoba ungamanga kuhle.” Wayekhuluma engiphulula izinqe. Ngatshaywa luvalo ngoma qha! Kwangicacela ukuthi ayikho into ethiwa yisihlobo emhlabeni. ISAQHUBEKA