https://x.com/AGTAfghanistan/status/1885001056003998204?s=08 دانشگاه هایی که به طالب گاه مبدل شده اند. بررسی تنزل جایگاه نهادهای علمی افغانستان در زیر سلطه نامشروع گروه طالب دانشگاه‌ها به عنوان مراکز تولید علم و تربیت نیروی انسانی متخصص و ماهر در جوامع مدرن شناخته می‌شوند. این نهادهای علمی در افغانستان سابقه‌ای چندین دهه‌ای دارند و در گذشته نه چندان دور، یکی از مراکز علمی معتبر و برجسته در سطح منطقه بوده‌اند. به طور خاص، دانشگاه‌ها در افغانستان در گذشته توانسته بودند دانشجویانی از کشورهای مختلف، از جمله ژاپن، جذب کنند. از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱، با مطرح شدن افغانستان به عنوان یک کشور مسوول در ساختار نظم جهانی دانشگاه‌ها به یکی از ارکان مهم تحصیلات عالی تبدیل شدند و زمینه برای جذب کمک‌های بین‌المللی فراهم گردید. با وجود اینکه دولت وقت توجه چندانی به اصلاحات اساسی در نظام تحصیلات عالی نداشت، تلاش‌های قابل توجهی از سوی نهادهای معتبر جهانی جهت ارتقای کیفیت آموزش، توسعه کمی و کیفی نهادهای علمی، معرفی نخبگان علمی به کشورهای مختلف در سطح منطقه و جهان صورت گرفت. این همکاری‌ها سبب شد که تعداد دانشجویان در دانشگاه‌های افغانستان از حدود ده هزار نفر به بیش از صد هزار نفر افزایش یابد. بانک جهانی، ایالات متحده، ژاپن، هند و ایران از جمله مهم‌ترین شرکای افغانستان در این راستا بودند. تغییرات پس از تسلط طالبان بر افغانستان پس از سقوط جمهوری اسلامی افغانستان و به قدرت رسیدن گروه طالبان در پی توافق‌نامه دوحه، دوره‌ای از افول و تغییرات عمده در نهادهای علمی آغاز گردید. اقدامات صورت گرفته توسط طالبان در این دوره، به شکل چشمگیری روند تحصیلات عالی را تحت تأثیر قرار داد. نگرش طالبان به دانشگاه‌ها: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این دوره، نگرش منفی طالبان به دانشگاه‌ها به عنوان مراکز تولید افکار مخالف با اصول دینی و شرعی است. این گروه دانشگاه‌ها را به عنوان مراکز فساد و ترویج فرهنگ غربی می‌نگرند و معتقدند که اساتید دانشگاه‌ها با اصول دینی و عقیدتی هم‌خوانی ندارند. به عنوان مثال، طالبان اقدام به افزودن آزمون‌های دینی در هنگام انتصاب اساتید علمی (مقرره جذب اعضای کادر علمی نشر سال ۱۴۰۳)، برگزاری مصاحبه‌های عقیدتی و علمی (برگزاری مصاحبه دینی برای استادان شرعیات و سایر آمرین کادری پوهنتون البیرونی، پروان، بامیان و ... در ماه دلو و حوت سال ۱۴۰۲ توسط اعضای شورای علماء ولایات مذکور و آمر ارشاد دانشگاه) و برگزاری امتحان از تمامی استادان شرعیات توسط استادان جامعات دینی در اوایل دلو سال ۱۴۰۳، ایجاد دروس عقیدتی، فقهی و تفسیر قرآن در دانشگاه‌ها برای استادان از اوایل سال ۱۴۰۱، کردند. سیاسی‌سازی نهادهای علمی: در مدت زمان سه سال از حاکمیت طالبان، دانشگاه‌ها به شدت سیاسی شدند. منصوب کردن افراد از میان روحانیون و ملاها به عنوان رؤسا و معاونین دانشگاه‌ها (رییس دانشگاه هرات: شیخ الحدیث مولانا عبدالغنی حقانی، رییس دانشگاه بلخ: مفتی محمد شریف عثمانی به عنوان نمونه) و تغییر کارکنان دانشگاه‌ها تا سطح بست چهارم با افرادی که فارغ‌التحصیل مدارس دینی طالبان بودند، اقداماتی بودند که بدون توجه به تخصص و صلاحیت‌های علمی صورت گرفت. تغییرات در برنامه درسی و محتوا: طالبان در تغییرات برنامه درسی دانشگاه‌ها تأکید بر گنجاندن مضامین دینی و فکری داشتند و بسیاری از رشته‌های تخصصی حذف و با دروس عقیدتی و فکری جایگزین شدند. برای مثال، مضامین عقیدتی از ۸ واحد درسی به ۲۴ واحد درسی در هفته افزایش یافت. در عین حال، تدریس مباحث فکری توسط شیوخ و مولوی‌های وابسته به طالبان، خارج از نصاب دانشگاهی، به یک رویه معمول تبدیل گردید و در هر سمستر ۴ هفته درسی توسط شیوخ دروس فکری برای دانشجویان برگزار می‌گردد. ایجاد دانشکده‌ شرعیات: طالبان به تاسیس دانشکده‌ شرعیات و دیپارتمنت ثقافت اسلامی در سطح تمامی دانشگاه‌ها و معرفی استادان از میان فارغ‌التحصیلان مدارس دینی پاکستان پرداختند. همچنین، ریاست‌ جدیدی با عنوان «ریاست ارشاد و دعوت» در سطح وزارت و آمریت ارشاد در سطح دانشگاه‌ها تشکیل شد که وظیفه‌اش برگزاری برنامه‌های دینی و فکری و پیش‌برد امور امر به معروف و نهی از منکر در میان استادان و کارمندان دانشگاه‌ها بوده است. تأثیرات تحولات آموزشی افغانستان تحت سلطه طالبان تحولات اخیر در سیستم آموزشی افغانستان تحت حاکمیت طالبان تأثیرات منفی قابل توجهی بر روند آموزش عالی گذاشته است. یکی از برجسته‌ترین پیامدهای این تغییرات، کاهش شدید تعداد دانشجویان در دانشگاه‌ها بوده است. به طور خاص، تعداد دانشجویان دانشگاه هرات از ۲۰ هزار نفر به ۳ هزار نفر کاهش یافته و بسیاری از دانشگاه‌ها قادر به تکمیل ظرفیت‌های خود نبوده‌اند. در سراسر کشور، میزان پذیرش دانشجویان در بسیاری از نهادهای آموزشی تا حدود ۸۰ درصد کاهش یافته است. علاوه بر این، عدم استخدام فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها در مشاغل دولتی و اولویت‌دهی به افرادی که در ۲۰ سال گذشته با طالبان همکاری داشته‌اند، موجب کاهش انگیزه و دلسردی در میان دانشجویان شده و علاقه‌مندی به تحصیل را به حداقل رسانده است. وضعیت اساتید زن: وضعیت استادان زن در دوران حاکمیت طالبان نیز به شدت آسیب دیده است. طالبان در ابتدا ورود استادان زن به دانشگاه‌ها را به طور کامل ممنوع اعلام کردند و سپس حقوق آنان را کاهش دادند. علاوه بر این، استادان زن از حق ترفیع، ارائه کنفرانس‌ها و سایر فعالیت‌های علمی و حرفه‌ای محروم گردیده‌اند. این تغییرات موجب وضعیت بی‌سرنوشتی برای این گروه از استادان شده و آنها را از بسیاری از فرصت‌های آموزشی و ارتقای ظرفیتی محروم کرده است. ممانعت از فرصت‌های تحصیلی و علمی: گروه طالبان همچنین با استادانی که از خارج به افغانستان بازمی‌گردند، برخوردی به شدت منفی داشته و آنها را به عنوان افرادی مشکوک و حتی جاسوسان تربیت‌شده از سوی کشورها می‌نگرند. در این راستا، طالبان از اعطای فرصت‌های تحصیلی به استادان در خارج از کشور به دلیل نگرانی از احتمال ایجاد خلل در ایمان آنان جلوگیری کرده‌اند. این سیاست‌ها نه تنها بر وضعیت علمی کشور تأثیر منفی گذاشته، بلکه بر جایگاه و ارزش تحصیلات عالی در جامعه نیز آسیب‌های جدی وارد کرده است. نتیجه‌گیری با توجه به تغییرات فکری وسیع و گسترده‌ای که در ساختار دانشگاه‌ها و محتوای آموزشی افغانستان در دوران حاکمیت طالبان به وقوع پیوسته است، می‌توان نتیجه‌گیری کرد که دانشگاه‌ها به تدریج به مراکز تربیت فکری و علمی مطابق با اصول و ایدئولوژی طالبان تبدیل شده‌اند. این تحولات عمده که شامل تغییرات در برنامه‌های درسی، انتصاب افراد غیرمتخصص به سمت‌های مدیریتی، حذف مضامین تخصصی و جایگزینی مضامین عقیدتی و فکری و افزایش دروس دینی و فکری است، به کاهش جایگاه و اعتبار دانشگاه‌ها در جامعه افغانستان منجر شده است. دانشگاه‌ها که پیش از این به عنوان نهادهای علمی و آموزشی مستقل شناخته می‌شدند، اکنون از اهداف اصلی خود در زمینه تولید علم و تربیت نیروی متخصص فاصله گرفته‌اند. عکس : میز و دفتر میراث جمهوریت. طالب و عمامه یگانه مواد اضافه شده در ساختمان های دانشگاه که آنرا به طالبگاه مبدل ساخته است.