امشب #شبِ_پانزدهم_شعبان به اصطلاح مردم یعنی #شبِ_برات است این شب را در روشنی روایات باید بدانیم، تا دچار بدعات و خرافات نشویم در باره فضایل و اعمالِ اختصاصی این شب علماء اختلاف دارند، آنچه درین میان امر اتفاقی است همان《فضیلتِ ماهِ شعبان و فضیلتِ کثرتِ اعمالِ صالح درین ماه》میباشد، زیرا که پیامبر ﷺ این ماه را برای آمادگی رمضان خیلی مهم می‌دانستند و کمرِ هِمت را برای عبادات و اذکار از شروعِ همین ماه می‌بستند، طوریکه از عائشه رضی الله عنها روایت شده است که: "آن‌حضرت ﷺ جز رمضان هیچ ماهی را کامل روزه نمی گرفت، و از ماه هاییکه بیشترین اَیامش را روزه می گرفت ماهِ شعبان بود" و همچنان در کتابهای حدیث فضیلت عمومی این ماه ذکر شده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرموده اند: "این ماه، ماهی است که مردم از آن غافل اند، درین ماه اعمال بنی آدم به سوی آسمان نزد پروردگار بالا می رود، پس می‌پسندم هنگام رفعِ اعمال روزه دار باشم. (سنن نسائی: ۲۲۵۷) پس معلوم شد که فضیلت ماهِ شعبان امر اتفاقی است، و هیچکس در باره فضلِ ماه شعبان اختلاف ندارد. آنچه مایهء اختلاف است فضیلتِ روزِ معیّنِ درین ماه میباشد که عبارت از نصفِ شعبان/شبِ برات/پانزدهم شعبان، و اعمالِ مخصوص درین شب و روز میباشد. تمام روایاتی که - در خاص کردن این شب به عبادت و یا روز آن را خاص کرده روزه گرفته شود- به اتفاقِ محققین و ناقدین حدیث همه اش ضعیف و منکر میباشند!! و قابل عمل و پیروی نمیباشد. یعنی این شب دارای هیچگونه عمل اختصاصی نمیباشد. و در باره این شب چهار روایت حدیث وجود دارد که نسبتا صحیح هستند چون بعضی علمآء این روایات را صحیح گفته اند: ۱- حديث معاذ بن جبل، عن النبي صلى الله عليه وسلم قال: «يطلع الله إلى خلقه في ليلة النصف من شعبان فيغفر لجميع خلقه إلا لمشرك أو مشاحن». خداواند متعال در شب نیمه شعبان به مخلوقات خود نگاه میکند، و همه مخلوقات خود را می بخشد بجز دو شخص: یکی مشرک و دوم کسیکه با هم جنگی باشند (صححه ابن حبان.) ۲- حديث عائشة رضی الله عنها إِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ يَنْزِلُ لَيْلَةَ النِّصْفِ ‌مِنْ ‌شَعْبَانَ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا، فَيَغْفِرُ لِأَكْثَرَ مِنْ عَدَدِ شَعَرِ غَنَمِ كَلْبٍ". أخرجه أحمد. خداوند متعال در شب نیمه شعبان به آسمان دنیا پایین میشود، و بندگان خود را بیشتر از تعداد موهای گوسفندان قبیله کلب میامرزد. ۳- حديث عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: " يَطَّلِعُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ إِلَى خَلْقِهِ لَيْلَةَ النِّصْفِ ‌مِنْ ‌شَعْبَانَ فَيَغْفِرُ لِعِبَادِهِ إِلَّا لِاثْنَيْنِ: مُشَاحِنٍ، وَقَاتِلِ نَفْسٍ". أخرجه أحمد. خداوند متعال در شب نصف شعبان به بندگان خود نگاه میکند، و بندگان خود را میامرزد، بجــز دوشخص: کسیکه باهم کینه داشته باشد، و کسیکه قاتل باشد. ۴- حديث ابي بكر الصديق قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا كَانَ لَيْلَةُ ‌النِّصْفِ ‌مِنْ ‌شَعْبَانَ يَنْزِلُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى إِلَى سَمَاءِ الدُّنْيَا فَيَغْفِرُ لِعِبَادِهِ إِلَّا مَا كَانَ مِنْ مُشْرِكٍ أَوْ مُشَاحِنٍ لِأَخِيهِ». أخرجه البزار. هرگاه شبِ نصف شعبان فرا رسید، خداوند متعال به آسمان دنیا پایین میشود، وبندگان خود را میامرزد بجــز مشرک و شخصی که با برادر مسلمانش عداوت دارد. این است تمام روایاتی که درین زمینه نِسبتاً قوی بودند، و نزد برخی از دانشمندان معتبر خوانده شده اند. لیکن با وجودِ آن هم، تمام این روایات را هر یک امام عقیلی، ابن الجوزی، ابن العربی، ابن دحیه، ابن عطار و علامه عراقی معلول و ضعیف گفته اند. و بعضش را امام بخاری، ابو حاتم رازی، ابن حبان و دارقطنی معلول خوانده اند. و تضعیفِ این روایات مذهبِ جمهور محدثین میباشد. در حالیکه برعکس برخی از دانشمندان، روایات فوق را قبول کرده اند و قابل عمل میدانند؛ از آن‌جمله میتوان امام احمد بن حنبل، ابن خزیمه، ابن حبان، امام بزار را نام برد، و همچنان امام بیهقی، منذری، ابن تیمیه، ابن رجب، ابن حجرِ مکی، زرقانی، مبارکپوری، علامه لکنوی، آلبانی، و شعیب آرنوؤط این روایات را قوی و حسَن دانسته اند. قولِ راجح نزد محققین همین است که برخی این روایات بدلیلِ کثرت طُرق و خِفّتِ ضعفِ راویانِ آن، معتبر و قابل عمل شمرده شده اند. یعنی باور داشتن به مفهوم و مطالبِ این روایات درست میباشد، و برای کسبِ رضایت پروردگار و آمرزش خواهی درین شب کوشش کردن مستحب میباشد. علماء دیوبند پیرامون این مسئله چنین نظر دارند که: از مجموعِ روایات فضیلت این شب، و فضیلت عمل‌صالح درین شب ثابت میشود. پس بگونه‌ی این شب را بگذرانیم که هم از فضائل این شب بهره برداریم، و هم دچار بدعات نشویم، و آن اینگونه ممکن است که: ۱ _ هر کس درین شب بشکلِ عادی عمل انفرادی انجام دهد، یعنی همانند دیگر روزها نمازهایش را مکمل بخواند، سپس شب در خانه بقدرِ توفیق نمازِ نفل انجام دهد، ذکر و استغفار کند، و اگر کسی تهجدگذار باشد پس او در رکعات تهجدش بیفزاید... ۲_ اگر توانست روز بعدیش روزه بگیرد اما لازمی و حتمی نیست. بهتر اینست که در شعبان باید نیتِ روزه ایام بیض (۱۳، ۱۴، ۱۵) را بکند، و آن را مکمل بگیرد. چون پانزدهم شعبان (شب برات) هم شاملِ این ایام میگردد، اینطور میتوان بدون ممنوع شرعی روزه روزِ ۱۵ شعبان را بگیرد. و دیگر اعمال همچون: ۱_ محفل‌گیری و تجلیلِ شب برات. ۲_ شب‌زنده داری شبِ برات. ۳_ اعمال اجتماعی در مساجد (ختم شبینه وغیره). ۴_ حتمی دانستنِ روزه روزِ پانزدهم. ۵_ قبرستان رفتن در شب. ۶_ چراغان کردن قبرستان، خانه و شهر... ۷_ تقسیمِ حلوی... ۸_ از همین قبیل انجام دیگر رسوم و بدعات جایز نیستند، باید اجتناب کرد. ✍️: عبدالبــــر عائذ