*Ümmet ve devlet olmak için cemaat olmak, cemaat olmak için de kardeşlik bağıyla bağlı olma bilinci ve davranışı gerekmektedir.* Bugünkü müslümanların Kur'an'ın istediği şekilde ümmet olabilmesi için öncelikle bireyler olarak tek tek *tevhidî bir inanca sahip olmaları, Allah'ın hükmüne kayıtsız şartsız teslim olmaları gerekmektedir.* Müslüman bireyler, tevhidi sadece siyasal gerekleriyle değil; tüm muhtevâsıyla özümseyip hayatlarına aktarmaya çalışan ve ahlâkî örnekliği olmazsa olmaz gören bir seviyeye yükselmelidir. *Ancak gerçek ve bütüncül anlamda tevhidî bilince ve güzel ahlâka sahip olan mü'minler, birbirlerini kardeş kabul edebilir ve yeniden ümmet bütünlüğü içinde yeryüzünün halifesi görevini üstlenebilir.* Müslüman bireyleri birbiriyle kaynaştırıp kardeşliklerini pekiştiren ve onları cemaat ve ümmet haline getiren İslâmî kurumlar, câmiler, vakıflar, infak kurumları işlevini kaybetti. *İslâm devletinin yerini bâtılla hükmeden ulus devletçikler, halifenin yerini tâğutlar aldı.* Câmiler ve mescidler toplumun yüreği ve kardeşliğin çimentosu olmaktan çıktı. İslâm'ın ilk dönemlerinde mescidlerin sosyal, toplumsal, kültürel ve siyasal işlevleri vardı. Câmi toplanılan yer demekti. *Bugün câmiler, sadece namaz kılınıp sonra dağılınan mekânlar haline dönüştürüldü.* Böyle bir ortamda kardeşliğin yerini bireyselliğin alması kaçınılmazdı ve öyle oldu. İnanç sistemi, ibâdeti, amel ve ahlâkı ile, hukuk sistemi, eğitim anlayışı ile, kısaca dünya görüşü ve âhiret anlayışı ile bir bütündür, parçalanamaz İslâm. Tesbih taneleri gibi, İslâm'ın halkalarından biri kopunca diğerleri de dağılır. *Tüm sistemlerinin koparıldığı bir durumda, İslâm'ın sadece kardeşlik anlayışını hâkim kılamazsınız.*