منشور تربیتی: خودکنترلی در سخن و عمل – پرهیز از پیروی بی‌تحقیق قرآن، به حیث مرجع و مآخذ یک اندیشه یا یک مکتب که دارای برنامه‌ای تربیتی است، بندها و منشورهای فوق‌العاده بلندِ تربیتی دارد؛ آن‌چنان‌که عمل به آن، انسان را به وارستگی و اوج کمال‌گرایی می‌رساند. با این‌همه، نه‌تنها از سوی پیروان آن بدان عمل نمی‌شود، بلکه کم‌ترین دقّت نیز روا داشته نمی‌شود. در نتیجه، معلوم می‌گردد آن جماعتی که خود را مدّعی اسلام می‌گیرند، از رهگذرِ عدم عمل – مثلاً به همین یک بند – در سقوط شخصیتی و رفتاری قرار می‌گیرند؛ با آن‌که ادعا می‌کنند و خود را در جایگاه بلند اسلام‌گرایی و اسلامیت می‌نشانند. به‌طور مثال، آن یک بند چنین است: «وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ ۚ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَٰئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا» ترجمه: «و از چیزی که به آن علم نداری – بلکه برگرفته از شنیده‌ها، ساده‌نگری‌ها، خیالات و اوهام است – پیروی مکن؛ زیرا گوش و چشم و دل، که ابزار علم و شناخت واقعی‌اند، مورد بازخواست‌اند.» در این منشور، هر انسان یا مؤمن مخاطب قرار گرفته است که: «از چیزی که بدان اتقان علمی نیافته‌ای، پیروی نکن.» در ادامه نیز، ابزار و وسایل شناخت و معرفت، که امانت‌اند و ساحت کاربر آن را در تحقیق معتبر می‌شمارد، مسئول دانسته شده‌اند. براستی، اگر هر یک از ما – یا از پیروان اسلام – به این اصل عمل کنیم، تصوّر کنید از لحاظ رفتاری و شخصیتی تا چه اندازه در وجود ما تغییرات پدیدار خواهد شد و تا چه حد تربیت روحی و ادبی خواهیم یافت. به نظر می‌رسد هر مکتب یا اندیشه‌ای برای تغییر یا تحول یک فرد یا اجتماع، برنامه و هدایات پُر مغز دارد. و از آن‌جا که انسان – و به‌ویژه در اسلام – در انجام عمل مختار است، و به این اختیار بسیار قدر و ارج نهاده شده است؛ تربیت، در این‌جا، تحت تأثیر اراده اشخاص است و تنها زمانی مؤثر واقع می‌شود که انسان از درون، اراده برای تغییر داشته باشد و عملِ تغییر و متحوّل شدن را انتخاب کند و رنجِ عمل به آن را بر دوش کشد. از همین‌جاست که این گفته مصداق می‌یابد: «اسلام در ذات خود ندارد عیبی؛ هر عیبی هست، در مسلمانی ماست.» بله، اسلام برنامه و منشوراتی عملی، مطابق با فطرت و عقل دارد – همچون نسخه پزشک – ولی با اراده انسان تداخل نمی‌یابد و برنامه یا هدایت خود را به مسلمان تحمیل نمی‌کند. با توجه به فلسفه امتحان و آزمایش، دست انسان‌ها را در عمل و پیروی باز گذاشته است؛ و این‌گونه است که بسیاری عمل می‌کنند و بسیاری دیگر، با ادعای دین‌گرایی و اسلامیت، نه عمل می‌کنند و نه توجه. دکتر دستغیب صائب ☘️🌿 https://t.me/tafsir_karburdi