فرهنگ کتابخوانی مردم پنجشیر مقدمه پنجشیر یکی از ولایات کوهستانی و استراتژیک افغانستان است که در شمال‌شرقی کشور موقعیت دارد. این ولایت از سمت شمال با بدخشان، از شرق با نورستان، از جنوب با کاپیسا و پروان، و از غرب با بغلان هم‌مرز است. پنجشیر دارای دره‌های سرسبز، رودخانه‌های خروشان و کوه‌های مرتفع هندوکش است که آن را به یکی از زیباترین مناطق طبیعی افغانستان تبدیل کرده است. مردم پنجشیر عمدتاً تاجیک‌تبار و فارسی‌زبان هستند. آنها به مهمان‌نوازی، شجاعت، غیرت، تعهد در دوستی و وفاداری مشهورند. این ولایت از دیرباز به‌عنوان یکی از مراکز مقاومت در برابر ظلم، ستم، بی‌عدالتی، تجاوزات خارجی، از جمله در برابر تهاجم شوروی و گروه‌های تروریستی، شناخته می‌شود. اقتصاد مردم پنجشیر بیشتر بر کشاورزی، دامداری، باغداری و تجارت سنگ‌های قیمتی، به‌ویژه زمرد استوار است. معادن زمرد پنجشیر از ارزشمندترین منابع طبیعی این ولایت محسوب می‌شوند و در بازارهای بین‌المللی شهرت دارند. علاوه بر این، مهاجرت کاری به کابل و دیگر ولایات و کشورهای خارج نیز از منابع درآمد مردم این ولایت است. فرهنگ کتاب‌خوانی پنجشیر، با پیشینه‌ای غنی از ادب، فرهنگ و عرفان، همواره یکی از مراکز مهم در پاسداری از میراث‌های فرهنگی و ادبی فارسی بوده است. مثنوی‌خوانی و شاهنامه‌خوانی از جمله سنت‌های دیرینه در این ولایت محسوب می‌شود که در میان نسل‌های مختلف رواج دارد. این محافل علاوه بر جنبه‌های تفریحی و آموزشی، نقش مهمی در حفظ هویت فرهنگی حوزه فارسی‌زبانان منطقه و پیوند نسل جوان با ادبیات کهن فارسی دارند. مثنوی‌خوانی در پنجشیر مثنوی معنوی اثر مولانا جلال‌الدین بلخی، یکی از کتاب‌های مورد علاقه مردم پنجشیر، به‌ویژه بزرگان، صوفیان و اهل دانش است. این کتاب که سرشار از حکمت‌های عرفانی و آموزه‌های معنوی است، در محافل مختلف تلاوت و تفسیر می‌شود. این مجالس معمولاً در منازل بزرگان، نخبگان، مساجد، مدارس و دانشگاه‌ها برگزار می‌شود. شیوه اجرا یک فرد باسواد، که معمولاً به‌عنوان مثنوی‌خوان و مفسر شناخته می‌شود، اشعار مثنوی را با صوتی دلنشین می‌خواند. پس از خواندن، معانی و مفاهیم عرفانی و فلسفی آن را تفسیر و توضیح می‌دهد تا حضار بهتر بتوانند از آن بهره ببرند. گاهی اوقات سوال و جواب بین حاضرین انجام می‌شود که باعث گفت‌وگوهای فکری و دینی می‌گردد. مخاطبان: عالمان دینی، بزرگان قومی، دانشجویان، شاعران، و افرادی که به عرفان علاقه دارند، در این محافل شرکت می‌کنند و مشتاقانه می‌آموزند و فیض می‌برند. بسیاری از جوانان نیز به‌دلیل علاقه به معانی عمیق اشعار مولانا، جذب این جلسات می‌شوند و بهره می‌برند. اهداف و پیامدهای مثبت مثنوی‌خوانی: • آشنایی مردم با عرفان و حکمت اسلامی • تقویت روحیه معنوی و اخلاقی • ایجاد انسجام، وحدت و اخوت میان مردم • پرورش تفکرات فلسفی و عرفانی در جوانان و نوجوانان علاوه بر موارد فوق، این فرهنگ پسندیده توانسته طی ادوار مختلف ده‌ها تن از شاعران، ادیبان و نخبگان را تقدیم جامعه نماید که می‌توان از شاعران مشهور تاریخ معاصر حوزه فارسی‌زبانان، شهید عبدالقهار عاصی، استاد حیدری وجودی، نجیب بارور و … با افتخار یاد کرد. شاهنامه‌خوانی در پنجشیر شاهنامه فردوسی که روایت‌گر تاریخ، اسطوره‌ها و قهرمانی‌های حوزه پارسی‌زبانان و خراسانیان است، در میان مردم پنجشیر جایگاه خاصی دارد. به‌دلیل داشتن روحیه آزادی‌خواهی، عدالت‌طلبی، سلحشوری و مبارزه علیه هر نوع ظلم، ستم، استبداد، بی‌عدالتی و نابرابری، شاهنامه‌خوانی همیشه مورد توجه مردم پنجشیر بوده است. شیوه اجرا شاهنامه‌خوانان حرفه‌ای که بر زبان و وزن اشعار فردوسی تسلط دارند، با صدای رسا و آهنگین به خوانش اشعار می‌پردازند. داستان‌های جذاب مانند رستم و سهراب، سیاوش، اسفندیار، و جنگ‌های رستم با دشمنانش از محبوب‌ترین بخش‌های شاهنامه در پنجشیر است. مخاطبان: بزرگان، فرهنگیان، شاعران، دانشجویان، و حتی جنگاوران و فرماندهان محلی در این محافل شرکت می‌کنند و با علاقه خاصی می‌آموزند. اهداف و پیامدهای مثبت شاهنامه‌خوانی: • زنده نگه‌داشتن تاریخ و فرهنگ باستانی افغانستان • تقویت روحیه ملی و هویت فرهنگی • آشنایی نسل جوان با قهرمانان تاریخی و ارزش‌های مبارزاتی • مقاومت فکری در برابر تهاجم فرهنگی بیگانگان علاوه بر موارد یادشده، این فرهنگ پسندیده ده‌ها قهرمان را پرورانده است که می‌توان از قهرمان ملی افغانستان شهید احمد شاه مسعود و مارشال محمد قسیم فهیم یاد کرد. چالش‌های موجود با وجود چالش‌های متعددی از جمله ضعف اقتصادی، دسترسی کم به منابع کتابخانه‌ای، اینترنت ضعیف و تأثیرات جنگ بر زیرساخت‌های آموزشی، علاقه به کتاب‌خوانی و یادگیری در میان مردم پنجشیر، به‌ویژه نسل جوان، همچنان زنده و پابرجاست. راهکارهای تقویت فرهنگ کتاب‌خوانی در پنجشیر • ایجاد کتابخانه‌های عمومی و سیار در مناطق مختلف برای دسترسی آسان‌تر مردم به کتاب • تشویق کودکان، نوجوانان و جوانان به مطالعه از طریق برگزاری مسابقات کتاب‌خوانی • توسعه منابع دیجیتال و آنلاین برای استفاده از PDF کتاب‌ها • حمایت از نویسندگان و اهل قلم محلی برای تولید محتوا و انتشار کتاب‌هایی که مرتبط با فرهنگ و تاریخ پنجشیر باشند