એક્વાયર્ડ સેવન્ટ સિન્ડ્રોમ એક્વાયર્ડ સેવન્ટ સિન્ડ્રોમ એ એક દુર્લભ અને ખરેખર હેરતમાં નાખી દે તેવી ન્યુરોલોજીકલ ઘટના છે, મગજની એક એવી ઘટના કે જે આપણાં મગજને ચકરાવે ચડાવી દે ! આ એક એવી ઘટના છે કે જેમાં વ્યક્તિમાં અચાનક જ અસાધારણ ક્ષમતાનો વિકાસ થવા લાગે છે. માની ન શકાય એવી વાત તો એ છે કે આ ઘટના મગજને ઈજા પહોંચ્યા પછી કે માંદગી પછી થાય છે. આ ઘટનામાં એવું જોવા મળ્યું છે કે આવી મગજની ઈજા થયા પછી અચાનક જ એ વ્યક્તિમાં સંગીત, ચિત્રકલા અથવા ગણિત જેવી બાબતોનો અસાધારણ વિકાસ જોવા મળે છે. સૌથી વધુ સારી રીતે રજીસ્ટર થયેલા કેસોમાંનો એક કેસ ડેરેક અમાટોનો છે, ૨૦૦૬માં તેનું માથું સ્વિમિંગ પૂલના છીછરા છેડા પર અથડાયું હતું અને બાદમાં કોઈ પૂર્વ તાલીમ ન હોવા છતાં એ વ્યાવસાયિક સ્તરે પિયાનો વગાડવાની અકલ્પનીય ક્ષમતા સાથે જાગી ગયો હતો ! વૈજ્ઞાનિકો માને છે કે આ સ્થિતિ ત્યારે થાય છે જ્યારે મગજ પરનો આઘાત ન્યુરલ પાથવેઝને ફરીથી વાયર કરે છે,એટલે કે મગજમાં નર્વઝની જે સર્કિટસ હોય છે એને વિચિત્ર રીતે બદલી નાખે છે, જે મગજની એવી સુષુપ્ત ક્ષમતાઓને અનલૉક કરે છે જે અગાઉ નિષ્ક્રિય હતી. કેટલાક સંશોધકો સૂચવે છે કે આ ક્ષમતાઓ સામાન્ય રીતે મેમરી, પેટર્નની ઓળખ અને મોટર કૌશલ્ય સાથે સંકળાયેલાં મગજનાં ક્ષેત્રોમાંથી ઉદ્ભવે છે, જે ઈજા પછી અતિ સક્રિય અથવા એકત્રિત બને છે. એક્વાયર્ડ સેવન્ટ સિન્ડ્રોમ જન્મજાત સેવન્ટ સિન્ડ્રોમથી અલગ છે, જન્મજાત સેવન્ટ સિન્ડ્રોમ જન્મથી જ દેખાય છે અને ઘણીવાર ઓટીઝમ સ્પેક્ટ્રમ ડિસઓર્ડર સાથે જોડાયેલું હોય છે. એક્વાયર્ડ સેવન્ટ સિન્ડ્રોમના અન્ય કિસ્સાઓ સમગ્ર ઇતિહાસમાં નોંધવામાં આવ્યા છે, જે માનવ મગજની એવી સંભવિતતાઓને ઉજાગર કરવા તરફ આંગળી ચીંધે છે કે જેનો ઉપયોગ થયો જ નથી. કેટલાક કિસ્સાઓમાં, જે વ્યક્તિઓ પાસે અગાઉ કોઈ કલાત્મક પ્રતિભા ન હતી તેઓ અચાનક અત્યંત વ્યવસ્થિત કૃતિઓનું ચિત્રકામ કરવાનું શરૂ કરી દે છે, જ્યારે અન્ય લોકોમાં રાતોરાત અદ્યતન ગાણિતિક કૌશલ્યો વિકસી ગયાં હોય તેવું જોવા મળ્યું છે. આ ઘટનાનો અભ્યાસ કરી રહેલા વિજ્ઞાનીઓએ એવી શક્યતા શોધી કાઢી છે કે તમામ માનવીઓ તેમનાં મગજમાં છુપાયેલી ક્ષમતાઓ ધરાવે છે, માત્ર યોગ્ય ટ્રિગર દબાવાથી એ બહાર આવે એટલી જ વાર છે ! ખાસ કરીને ડેરેક અમાટોના કિસ્સાએ વૈશ્વિક ધ્યાન ખેંચ્યું છે કારણ કે તેણે માત્ર તેની નવી સંગીતની ભેટ જાળવી રાખી નથી પણ કંપોઝ અને પરફોર્મ કરવાનું પણ ચાલુ રાખ્યું છે, જે સાબિત કરે છે કે મગજની પ્લાસ્ટિસિટી ક્યારેક આશ્ચર્યજનક પરિવર્તનમાં પરિણમી શકે છે. આ એક્વાયર્ડ સેવન્ટ સિન્ડ્રોમ ક્યારેક જન્મજાત પણ જોવા મળે છે. ઓટીઝમ જેવા રોગ સાથે જન્મેલું બાળક ક્યારેક અસાધારણ ટેલેન્ટ ધરાવતું હોય તેવું જોવા મળ્યું છે. યાદ રહે કે સેવન્ટ સિન્ડ્રોમ એ કોઈ વિકાર અથવા રોગ નથી, તે એવી સ્થિતિ છે જ્યાં મગજની તકલીફ પર અસાધારણ કુશળતા અને યાદશક્તિ જાણે કોઈ વૃક્ષની કલમ કરીએ તેમ લાગી જાય છે કરવામાં આવે છે જે વિકાસલક્ષી વિકલાંગતા અથવા સેન્ટ્રલ નર્વસ સિસ્ટમના રોગ અથવા ડિસઓર્ડરના કોઈ અન્ય સ્વરૂપમાંથી ઉદભવે છે. અત્રે એ ઉલ્લેખનીય છે કે ઘણા લોકો અનેક આંકડા કે શબ્દો યાદ રાખીને એ જ ક્રમમાં બોલી જવાની ક્ષમતા ધરાવતા હોય છે એ લોકો સેવન્ટ હોઈ શકે છે. અમુક હેન્ડિકેપ લોકોમાં અન્ય વિષયમાં અસાધારણ ટેલેન્ટ જોવા મળતી હોય છે એને પણ સેવન્ટનું સ્વરૂપ કહી શકાય, જેમ કે ઘણા અંધ લોકો ખૂબ જ સારા ગાયકો હોય છે. આથી હેન્ડિકેપને બદલે હવે દિવ્યાંગ શબ્દ બોલાય છે એ ઉચિત જ છે. એક રસપ્રદ બાબત એ છે કે આવા ઘણા સેવન્ટ્સ, પ્રતિભાઓથી વિપરીત, અત્યંત નીચા બુદ્ધિઆંક (૭૦થી નીચે) ધરાવે છે. જ્યારે સેવન્ટ વ્યક્તિ હેન્ડિકેપ ન હોય અને અસાધારણ ક્ષમતાઓ ધરાવતો હોય તેને જીનીયસ કહેવાય છે. એમ કહેવાય છે કે આવા જીનીયસ દુનિયામાં લગભગ પંચોતેર જેટલા જોવા મળ્યા છે. કીમ પીક નામનો એક સેવન્ટ એવો છે તેણે પોતાનાં જીવન દરમિયાન, બાઇબલ સહિત ૧૨૦૦૦થી વધુ પુસ્તકો યાદ રાખ્યાં હતાં અને તેઓ ભૂગોળ, સંગીત, સાહિત્ય, ઈતિહાસ અને રમતગમત સહિતના પંદર વિષયોના નિષ્ણાત હતા. આશ્ચર્યજનક રીતે, કિમ વાસ્તવમાં એક જ સમયે બે પૃષ્ઠો વાંચી શકતા, તેમની ડાબી આંખ ડાબું પૃષ્ઠ વાંચતી હોય જ્યારે તેમની જમણી આંખ જમણું પૃષ્ઠ વાંચતી હોય !! આવા વધુ કિસ્સા જો જાણવા હોય તો નેટ પર Leslie Lemke, Stephen Wiltshire, Ellen Boudreaux, Daniel Tammet જેવાં નામો પર સર્ચ કરી જોજો, અદભૂત સેવન્ટ વ્યક્તિઓ જોવા મળશે ! ખરેખર મગજ અને એની વિચિત્રતાઓનો પાર પામવો મુશ્કેલ છે. અહીં એવો વિચાર આવે છે કે કુંડલિની જાગૃત થઈ જવી, ત્રીજું નેત્ર ખૂલી જવું એ આવું કંઈક હશે ? ચેતના પ્રબુદ્ધ થઈ જવી કે આત્મ- સાક્ષાત્કાર જેવી બાબતો વિષે કહેવાય છે તે શું આવું કઈંક હશે ? આ બધું જોઈને એમ લાગે છે કે આપણે પણ દીવાલ સાથે માથું અથડાવીએ, કદાચ રામાનુજાચાર્ય બની જવાય. અલબત્ત, માથું જો જોરથી અથડાઈ જાય તો રામશરણ થઈ જવાય એવું પણ બને ! ડૉ પ્રણવ વૈદ્ય