«یکی از بزرگترین ماهی های آب شیرین زمین در حال بازگشت است، یک پیروزی "دو سر سود" نادر.» ----------------------------------- در عصری که خبرهای محیط زیستی اغلب ناگوار و دلسردکننده‌اند، داستان احیای ماهی آراپایما، یکی از بزرگ‌ترین ماهیان آب‌های شیرین جهان، بارقه امیدی است. این ماهی غول‌پیکر که تا ۱۰ فوت طول و ۵۰۰ پوند وزن دارد، زمانی به دلیل صید بی‌رویه در رودخانه‌های برزیل رو به نابودی بود. اما اکنون، به لطف تلاش جوامع محلی، این گونه نه تنها از خطر انقراض نجات یافته، بلکه جمعیت آن به طور چشمگیری افزایش یافته و در عین حال، زندگی مردم محلی را نیز بهبود بخشیده است. ماهی آراپایما، که در آب‌های گرم و پرپیچ‌وخم آمازون زندگی می‌کند، به دلیل گوشت لذیذش همواره مورد توجه بوده است. با این حال، صید بی‌رویه در دهه‌های اخیر، نسل این ماهی را به شدت تهدید کرد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۴ نشان داد که تقاضا برای گوشت آراپایما منجر به صید بی‌رویه و نابودی جمعیت آن در سه چهارم جوامع ماهیگیری مورد بررسی شده است و حتی در برخی مناطق به طور کامل ناپدید شده بود. دولت برزیل برای مقابله با این بحران، شبکه‌ای گسترده از مناطق حفاظت‌شده در سراسر آمازون ایجاد کرد و در چندین ایالت، صید آراپایما ممنوع شد. دانشمندان نیز به منظور مدیریت بهتر این گونه، روشی برای شمارش آراپایماها در زیستگاه‌های دریاچه‌ای آنها ابداع کردند که از تکنیک‌های مورد استفاده برای سرشماری نهنگ‌ها در اقیانوس الهام گرفته بود. نکته جالب توجه این بود که ماهرترین افراد در شمارش این ماهی‌ها، ماهیگیران محلی بودند. لئاندرو کاستلو، بوم‌شناس مناطق گرمسیری از مرکز تغییرات جهانی ویرجینیا تک، که در توسعه مدل شمارش آراپایما همکاری داشته است، می‌گوید: «در کسری از ثانیه که یک آراپایما به سطح آب می‌آید، یک ماهیگیر باتجربه می‌تواند اندازه، وزن و جهت حرکت آن را تشخیص دهد.» حدود ۱۵ سال پیش، ژوآو کامپوس-سیلوا، بوم‌شناس برزیلی و کاوشگر نشنال جئوگرافیک، که ابتدا بر روی پرندگان مطالعه می‌کرد، توجه خود را به تنوع زیستی آمازون معطوف کرد و همکاری نزدیکی با ساکنان جامعه سائو ریموندو در حاشیه رودخانه ژوروآ آغاز نمود. او از تلاش‌های یک گروه محلی به نام انجمن تولیدکنندگان روستایی کاراواری برای مدیریت مناطق حفاظت‌شده آراپایما نیز حمایت کرد. جامعه سائو ریموندو با تلفیق دانش سنتی خود با روش‌های علمی، تلاش‌های حفاظتی را به طور موثری بومی‌سازی کردند. کامپوس-سیلوا می‌گوید: «آنها کاهش ذخایر ماهیگیری خود را دیده بودند و مشتاقانه به دنبال راه حل‌هایی برای بهبود این وضعیت بودند.» بر اساس شمارش ماهی‌ها، این جامعه سهمیه صید پایداری را تعیین کرد و دولت فدرال اجازه برداشت حداکثر ۳۰ درصد از آراپایماهای بالغ را در مناطق حفاظت‌شده صادر نمود. همچنین، صید ماهی‌های زیر پنج فوت ممنوع اعلام شد. بیشتر آراپایماها درست پس از بالا آمدن آب‌های فصلی و گسترش آنها به جنگل تخم‌ریزی می‌کنند. هنگامی که آب در فصل خشک فروکش می‌کند، ماهی‌ها در دریاچه‌ها و کانال‌های رودخانه‌ای جدا شده محصور می‌شوند. در این زمان است که مجوز صید صادر می‌شود. با گسترش این راهبرد به سایر جوامع حاشیه رودخانه ژوروآ، کامپوس-سیلوا از مزایای اقتصادی و اجتماعی حاصل از آن برای مردم محلی شگفت‌زده شد. علاوه بر افزایش درآمد خانوارها، درآمدهای بهبود یافته ماهیگیری در مدارس محلی، مراکز بهداشتی و زیرساخت‌های اساسی سرمایه‌گذاری مجدد شد. کامپوس-سیلوا می‌گوید: «مردم متوجه شدند که از طریق حفاظت، می‌توانند زندگی بهتری داشته باشند.» این ابتکارات جامعه‌محور، جایگاه زنان را نیز ارتقا داده است. زنان در آمازون به طور فزاینده‌ای نقش‌های بیشتری را در قایق‌ها بر عهده می‌گیرند و فعالانه‌تر در فرایندهای تصمیم‌گیری مشارکت می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که زنان برای اولین بار از ماهیگیری در آمازون درآمد کسب می‌کنند که به ریشه‌کن کردن فقر عمومی کمک می‌کند. کامپوس-سیلوا در سال ۲۰۱۸ موسسه ژوروآ را تاسیس کرد، یک سازمان غیرانتفاعی مستقر در مانائوس که به ترویج حفاظت از تنوع زیستی و بهبود کیفیت زندگی جوامع محلی می‌پردازد. او از آن زمان کار خود را به سایر بخش‌های آمازون برزیل و همچنین رودخانه اوکایالی در پرو، یکی دیگر از شاخه‌های اصلی رودخانه آمازون با جمعیت بومی قابل توجه، گسترش داده است. او و سایر دانشمندان به کسب بینش عمیق‌تری در مورد حرکت، بوم‌شناسی و پویایی جمعیت آراپایما ادامه می‌دهند، از جمله از طریق برچسب‌گذاری و ردیابی رادیویی ماهی‌ها. به عنوان مثال، آنها دریافته‌اند که برای اینکه جمعیت آراپایما سالم تلقی شود، باید حداقل ۳۰ ماهی در هر کیلومتر مربع از دشت سیلابی وجود داشته باشد. داستان آراپایما نمونه‌ای الهام‌بخش از چگونگی همکاری جوامع محلی و دانشمندان برای حفاظت از گونه‌های در معرض خطر و بهبود معیشت مردم است. این داستان نشان می‌دهد که پاسخ بسیاری از مشکلات محیط زیستی آمازون، در دست جوامع محلی و دانش بومی آنها نهفته است. کامپوس-سیلوا می‌گوید: «برای دهه‌های متمادی، مردم برای یافتن راه‌حل مشکلات آمازون به بیرون نگاه کرده‌اند، اما داستان آراپایما نشان می‌دهد که پاسخ‌ها اغلب در دستان مردم محلی و جوامع ساکن در جنگل است. آنها حافظان دانش بومی هستند.» آراپایماها برای تنفس به سطح آب می‌آیند و از مثانه شنای شبیه ریه برای جذب اکسیژن استفاده می‌کنند. این رفتار سطحی شدن، صید آراپایماها را آسان می‌کند. اما همین رفتار، فرصتی برای ماهیگیران باتجربه فراهم می‌کند تا با دقت آنها را شمارش کنند و به حفظ این گونه ارزشمند کمک نمایند. داستان آراپایما نه تنها یک پیروزی برای بقای این گونه‌ی باشکوه است، بلکه الگویی موفق برای حفاظت از سایر گونه‌های بزرگ آبزی در آمازون و سراسر جهان به شمار می‌رود و نقش حیاتی جوامع محلی در رهبری تلاش‌های موفقیت‌آمیز حفاظتی را برجسته می‌سازد.---------------------------------- منبع: National Geographic