زیارة القبور و دیدگاه مذاهب اسلامی (افشای یک دروغ اختلاف انگیز دیگر) نوشتۀ: د. فقیهی هروی امت اسلامی برای همیشه به طور عام، و در زمان معاصر ما به طور خاص، سخت نیازمند اتحاد و یکپارچگی است و برای تحکیم اخوت اسلامی میان مذاهب باید کار صورت گیرد. متأسفانه برخی سیکولارمشربان، شماری از اعتزال‌اندیشان و برخی سلفی‌نمایان، میان امت اسلامی اختلاف‌انگیزی می‌کنند. این اختلاف انگیزی، گاهی ناخواسته و از جهالت افراد است؛ اما گاهی عامدانه و از روی خصومت صورت می‌گیرد. اختلاف انگیزی میان امت اسلامی، گناه بزرگ و کار بسیار شنیع است. در یکی از صفحات مجازی، دروغ اختلاف انگیزی را در باب زیارت قبور، خواندم که در آن نوشته شده بود: «نزد اهل سنت و برخلاف معتزله و وهابی‌ها، زیارت کردن قبور جائز است». این ادعا، دروغ محضی است که جز اختلاف انگیزی و ایجاد نفاق بین امت اسلامی، هدفی نمی‌تواند داشته باشد. در این شکی نیست که میان مذاهب اسلامی، اختلاف نظرهای فقهی وجود دارد و از آن نباید انکار کرد. اما در امر جواز زیارت قبور، همه اتفاق نظر دارند و علمای سلفی که اعتزال‌اندیشان و روافض و سیکولاران، آنان را وهابی می‌گویند نیز با مذاهب اربعه در اصل جواز زیارت قبور، متفق‌اند. در این نوشتۀ کوتاه، نخست دیدگاه سلفیان امروزی یا به قول برخی کسان مغرض (وهابیان) نقل می‌شود، سپس دیدگاه مذاهب اربعه آورده می‌شود تا حقیقت امر روشن شود و دروغ شخص دروغ‌پرداز برملا شود. تا دیگر، اهل مطالعه، این شخص دروغ‌گوی را بشناسند و فریب سخنان دروغین او را نخورند. الف. دیدگاه علمای سلفی به قول برخی (وهابیان) در بارۀ زیارت قبور 1- محمد بن عبد الوهاب رحمه الله که به تعبیر روافض و سیکولاران و اعتزال اندیشان، همه سلفیان یا (وهابیان) به او منسوب‌اند در رسالۀ «آداب المشی إلی الصلاة» می‌گوید: «وتسن زيارة القبور بلا سفر لقوله صلى الله عليه وسلم "لا تشد الرحال إلا إلى ثلاثة مساجد". ولا يجوز للنساء لقوله صلى الله عليه وسلم: "لعن الله زائرات القبور والمتخذين عليها المساجد والسرج» [آداب المشي إلى الصلاة، ص: 40]. دیده می‌شود که محمد بن عبد الوهاب- برخلاف ادعای دروغین مدعی مذکور- نخست زیارت قبور را با استناد به حدیث نبوی، سنت می‌داند. اما مطابق دیدگاه جمهور فقهای امت اسلامی(مالکیه، شافعیه، حنابله و برخی حنفیه) زیارت قبور برای زنان را ناروا دانسته است. 2- باز محمد بن عبد الوهاب در اثر دیگرش «مختصر الإنصاف والشرح الكبير» مطابق دیدگاه و استنباط فقهای متقدم حنبلی، تحلیل فقهی می‌نماید و می‌گوید: «ولا نعلم خلافاً في إباحة زيارة القبور للرجال، واختلفت الرواية في النساء، فرويت الكراهة، لحديث أم عطية: "نهينا عن زيارة القبور، ولم يعزم علينا". والنهي المنسوخ يحتمل أنه خاص بالرجال، فدار بين الحظر والإباحة، فأقل أحواله الكراهة. والثانية: لا يكره، لعموم قوله: "كنت نهيتكم ... إلخ"» [مختصر الإنصاف والشرح الكبير: ج2، ص223]. ملاحظه می‌شود که وی زیارت قبور را مطلقا جایز دانسته است. اما در باب زیارت قبور برای زنان، تحلیل فقیهانه‌یی را همانند سایر فقهای مذهب حنبلی و دیگر فقهای امت، ارائه داشته است. یعنی گفته برخی نصوص به اباحت و برخی نصوص، به کراهت دلالت دارد، لذا چون حکم آن بینابین شده، لا اقل باید مکروه باشد. 3- ابن باز از علمای معروف معاصر سلفی در باب جواز زیارت قبور می‌گوید: «زيارة القبور للصالحين وللمسلمين عموما سنة، الرسول صلى الله عليه وسلم أمر بزيارة القبور وحث عليها وقال: «إنها تذكر الآخرة» وتزهد في الدنيا وتذكر الموت» [فتاوى نور على الدرب لابن باز: 2/ 211]. باز وی در جای دیگر از فتاوایش می‌گوید: «فالسنة زيارة القبور، والدعاء لأهلها بالمغفرة والرحمة، للرجال خاصة دون النساء». [فتاوى نور على الدرب لابن باز: 2/ 308]و ملاحظه می‌شود که وی مطابق رأی و دیدگاه جمهور فقهای امت اسلامی (مالکیه، شافعیه، حنابله و برخی حنفیه) زیارت قبور برای مردان را جایز و برای زنان را ناجایز شمرده است. 4- ابن عثمین از فقهای بزرگ سلفی زیارت قبور را نه تنها جایز، بلکه سنت می‌داند و می‌گوید: «أن زيارة القبور سنة للرجال، لأن النبي - صلى الله عليه وسلم - أمر بزيارة القبور، وقال: "كنت نهيتكم عن زيارة القبور فزوروها، فإنها تذكركم الاَخرة"». [مجموع فتاوى ورسائل العثيمين: 23/ 418]. ملاحظه می‌شود که او زیارت قبور را سنت رسول الله صلی الله علیه وسلم می‌شمارد که برآن ثواب و پاداش به دست می‌آید. ب. زیارت قبور در نزد سایر فقهای مذاهب اهل سنت حال که دیدگاه علمای سلفی روایت گردید و دانسته شد، دیدگاه سایر علمای امت اسلامی، اعم از فقهای حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی، نیز نقل می‌شود تا وحدت نظر امت اسلامی در مورد زیارت قبور ثابت شود و ادعای دروغین مدعی مذکور، برملا شود. 1- دیدگاه فقهای مذهب حنفی رحمهم الله امام سرخسی از بزرگان مذهب حنفی در المبسوط گفته است:«ومن العلماء من يقول: الإذن للرجال دون النساء، والنساء يمنعن من الخروج إلى المقابر... والأصح عندنا أن الرخصة ثابتة في حق الرجال والنساء جميعا». [المبسوط للسرخسي 24/ 10] ابن نجیم مصری در البحر الرائق نیز مطابق قول امام سرخسی گفته است: «ولا بأس بزيارة القبور والدعاء للأموات إن كانوا مؤمنين... وصرح في المجتبى بأنها مندوبة وقيل تحرم على النساء والأصح أن الرخصة ثابتة لهما» [البحر الرائق شرح كنز الدقائق: 2/ 210] دیده می‌شود که امام سرخسی زیارت قبور برای مردان را جایز دانسته؛ اما زیارت قبور برای زنان را اختلافی شمرده و قول به جواز آن برای زنان را «اصح» گفته است. یعنی که صحیح عدم جواز و اصح، جواز آن است. این دیدگاه از سخن صاحب بنایه دانسته می‌شود که به نقل آن پرداخته می‌شود. بدرالدین عینی حنفی در البنایه شرح الهدایه گفته است: «ويكره للنساء زيارة القبور، وهو قول الجمهور؛ لقوله - عَلَيْهِ السَّلَامُ -: «لعن الله زوارات القبور» رواه الترمذي وقال: حسن صحيح، ورواه ابن ماجه، وأحمد». [البناية شرح الهداية 3/ 261]. دیده می‌شود که وی زیارت قبور برای زنان را مکروه دانسته است؛ یعنی که برای مردان جواز دارد. طحطاوی در حاشیه‌اش بر مراقی الفلاح، گفته است: «فلا بأس به إذا كن عجائز وكره ذلك للشابات كحضورهن في المساجد للجماعات» [حاشية الطحطاوي على مراقي الفلاح: 620]. دیده می‌شود که وی زمانی زیارت قبور برای زنان را جایز دانسته که جوان نباشند و پیر باشند. اما برای زنان جوان، مکروه شمرده است. خلاصۀ سخن اینکه زیارت قبور در نزد فقهای حنفی برای مردان مطلقا، و برای زنان در صورتی که خالی از عوارض باشد، جایز یا مکروه شمرده شده است. 2- دیدگاه فقهای مذهب مالکی رحمهم الله در مذهب مالکی، زیارت قبور برای مردان جایز و برای زنان، مکروه و ناجایز است. در الکافی فی فقه اهل المدینه آمده است: «ولا بأس بزيارة القبور للرجال ويكره ذلك للنساء...». [الكافي في فقه أهل المدينة 1/ 283] در «المدخل لابن الحاج» آمده است: «وقد اختلف العلماء في خروجهن على ثلاثة أقوال: قول بالمنع، وقد تقدم. والثاني بالجواز على ما يعلم في الشرع من الستر، والتحفظ عكس ما يفعل اليوم». [المدخل لابن الحاج 1/ 251] دیده می‌شود که در مذهب مالکی نیز، زیارت قبور برای مردان را جایز و برای زنان مکروه دانسته شده است. 3- دیدگاه فقهای مذهب شافعی رحمهم الله در فقه شافعی زیارت قبور برای مردان جایز و برای زنان مکروه و ناجایز شمرده شده است. در «التنبیه...» آمده است: «ويستحب للرجال زيارة القبور» [التنبية في الفقه الشافعي ص: 52] باز در «المهذب آمده است: «ويستحب زيارة القبور... ولا يجوز للنساء زيارة القبور...» [المهذب في فقه الإمام الشافعي للشيرازي 1/ 258] باز در «حلیة العلما...» از فقه شافعی آمده است: «ذكر الشَّيْخ الإِمَام أَبُو إِسْحَاق فِي الْمُهَذّب أَنه لَا يجوز للنِّسَاء زِيَارَة الْقُبُور وَالشَّيْخ ابو نصر ذكر أَنه يكره للنِّسَاء زِيَارَة الْقُبُور وَيسْتَحب للرِّجَال»[حلية العلماء في معرفة مذاهب الفقهاء 2/ 307] در «البیان فی مذهب الامام الشافعی» آمده است: «وأما النساء: فلا يجوز لهن زيارة القبور؛ لقوله - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ -: «لعن الله زوارات القبور» . [البيان في مذهب الإمام الشافعي 3/ 124] دیده می‌شود که دیدگاه فقهای شافعی، جواز زیارت قبور برای مردان و عدم جواز یا کراهیت آن برای زنان است؛ همان دیدگاهی است که آن را محمد بن عبد الوهاب و فقهای سلفی ارائه داشته‌اند. 4- دیدگاه فقهای مذهب حنبلی رحمهم الله در فقه حنبلی، عین دیدگاه محمد بن عبد الوهاب، همان قول به جواز زیارت قبور برای مردان و عدم جواز و کراهیت آن برای زنان، ارائه شده است. این ثابت می‌سازد که محمد بن عبد الوهاب، در بیشتر مسائل پیرو مذهب امام احمد بن حنبل است. در «الکافی فی فقه الامام احمد» آمده است: ويستحب للرجال زيارة القبور... فأما النساء ففي كراهية زيارة القبور لهن روايتان: إحداهما: لا يكره، لعموم ما رويناه؛ ولأن عائشة - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا - زارت قبر أخيها عبد الرحمن. والثانية: يكره؛ لأن النبي - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ - قال: «لعن الله زوارات القبور» وهذا حديث صحيح، فلما زال التحريم بالنسخ، بقيت الكراهية» [الكافي في فقه الإمام أحمد 1/ 376]. این دیدگاه و نظر و استدلال، عین نظر و دیدگاهی است که از سخنان محمد بن عبدالوهاب نقل شد؛ یعنی که هردو دیدگاه به جواز زیارت قبور برای مردان و کراهیت آن برای زنان قایل است. نتیجه سخن از این بحث نتیجه گرفته می‌شود که: - همه فقهای مذاهب اهل سنت، اعم از مذاهب اربعه: مالکیان، شافعیان و حنابله به شمول سلفیان امروزی یا به تعبیر روافض (وهابیان)، به جواز زیارت قبور برای مردان متفق هستند و اختلاف نظر ندارند. - - در باب زیارت قبور برای زنان، میان فقهای امت اسلامی، اختلاف وجود دارد. جمهور امت اسلامی (مالکیه، شافعیه، حنابله به شمول سلفیان و از جمله محمد بن عبد الوهاب) زیارت قبور برای زنان را مکروه دانسته‌اند. اما از فقهای حنفی رحمهم الله دو دیدگاه، نقل شده است: یکی اینکه زیارت قبور به شرط اینکه از اعمال ناروا پاک باشد، برای زنان جواز دارد. دوم اینکه برای زنان به دلیل برخی نصوص، مکروه است. - دیدگاه فقهای سلفی اعم از محمد بن عبد الوهاب، شیخ ابن باز، شیخ ابن عثیمین، در باب زیارت قبور، عین دیدگاه مذهب حنبلی، مالکی و شافعی است که زیارت قبور برای مردان را جایز و برای زنان مکروه می‌دانند. همین دیدگاه، توسط ابن تیمیه و ابن قیم الجوزیه رحمهما الله نیز مورد تأیید قرار گرفته که به دلیل پرهیز از اطالۀ کلام از نقل دیدگاه‌هاشان صرف نظر می‌شود.