कार्ल मार्क्सचे इतिहासविषयक विचार त्याच्या ऐतिहासिक भौतिकवादाच्या (Historical Materialism) सिद्धांतावर आधारित आहेत. त्याच्या मते, इतिहास हा वर्गसंघर्ष, आर्थिक परिस्थिती, आणि उत्पादन प्रणालीतील बदल यांनी घडवलेला आहे. यासंदर्भात काही प्रसिद्ध उद्धरणे आणि संकल्पना: --- १. "इतिहासाचा सार: वर्गसंघर्ष" > "सर्व समाजाचा इतिहास हा वर्गसंघर्षाचा इतिहास आहे." — कम्युनिस्ट मॅनिफेस्टो (१८४८) मार्क्सच्या मते, इतिहास हा शोषक (पूंजीपती) आणि शोषित (कामगार) यांच्यातील संघर्षाने चाललेला प्रवाह आहे. प्रत्येक युगातील आर्थिक संबंध हे वर्गव्यवस्था ठरवतात. --- २. मानवी कृती आणि परिस्थिती > "माणसे आपला इतिहास स्वतः बनवतात, पण आपल्या निवडलेल्या परिस्थितीत नव्हे, तर भूतकाळातून मिळालेल्या परिस्थितीत." — द एट्टीन्थ ब्रुमेयर ऑफ लुई बोनापार्ट (१८५२) मार्क्स स्पष्ट करतो की इतिहास घडवण्यासाठी मानवी इच्छा महत्त्वाची आहे, पण ती भूतकाळातील आर्थिक, सामाजिक अडथळ्यांना मुक्त नाही. --- ३. आर्थिक पाया आणि अधिरचना > "उत्पादनाच्या साधनांशी असलेला संबंध हा समाजाचा पाया (Base) असून, कायदा, धर्म, कला इत्यादी अधिरचना (Superstructure) यावर अवलंबून असतात." — कॅपिटल, खंड १ (१८६७) इतिहासाचा प्रवाह हा उत्पादन पद्धतींच्या बदलावर (उदा., सामंतवाद ते पूंजीवाद) अवलंबून असतो. नवीन तंत्रज्ञान किंवा उत्पादन साधनांमुळे सामाजिक संरचना बदलतात. --- ४. क्रांतीची भूमिका > "उत्पादक शक्तींचा विकास हा समाजाच्या विद्यमान संबंधांशी विरोधात येतो, आणि हा संघर्ष क्रांतीकडे नेतो." — ए कंट्रिब्युशन टू द क्रिटिक ऑफ पॉलिटिकल इकॉनमी (१८५९) जेव्हा जुनी आर्थिक व्यवस्था नवीन उत्पादन पद्धतींना अडथळा बनते, तेव्हा क्रांतीद्वारे नवीन वर्ग सत्ता हस्तगत करतो. उदा., बुर्झ्वाशी क्रांतीने सामंतवाद संपवला. --- ५. भौतिकवादी दृष्टिकोन > "भूतकाळातील विचार हा नेहमीच भूतकाळातील वर्गहितांचा प्रतिबिंब असतो." — द जर्मन आयडिऑलॉजी (१८४६) मार्क्सच्या मते, इतिहासाचे सर्व सांस्कृतिक, राजकीय आणि तात्त्विक विचार हे प्रबळ वर्गाच्या हितसंबंधांना समर्थन देतात. उदा., धर्माला "जनतेचे अफू" म्हणून वर्णन. --- निष्कर्ष: मार्क्ससाठी, इतिहास हा नैसर्गिक नियमांप्रमाणे चालणारी प्रक्रिया नसून, मानवी क्रियेचा आणि आर्थिक संघर्षाचा परिणाम आहे. त्याचा विश्वास होता की पूंजीवादानंतरचा टप्पा म्हणजे साम्यवाद, जिथे वर्गव्यवस्था संपुष्टात येईल.