*«لبیک»؛ آوای بندگی و فریاد ایمان تا کوی دوست* • دکتر نور محمد أمراء «لبیک» سرود حاجیان است. از همان لحظه‌ای که حاجی لباس احرام بر تن می‌کند و از خانه‌اش بیرون می‌آید تا به‌سوی خانه الله روانه شود، با زمزمه «لبیک» مسیر را می‌پیماید؛ چه در فراز، چه در فرود، پیوسته «لبیک» می‌گوید. اما «لبیک» به چه معناست؟ لبیک یعنی: بارالها! من دعوت تو را اجابت کردم؛ من دعوت تو را پذیرفتم. بارالها، من فرمانبردار تو هستم. من در طاعت از تو و پیامبرت ایستاده‌ام. من کمر به بندگی بسته‌ام در برابر دستورات تو. بارالها، من بنده‌ای گوش‌به‌فرمان و مطیع هستم. این است معنای لبیک؛ یعنی خود را به الله سپردن، تابع فرمان او شدن. اصل ماجرا به هنگامی بازمی‌گردد که الله انسان را آفرید، و شیطان حسادت ورزید. او سوگند خورد که این انسانی که باعث طرد شدن من از درگاه الهی شد، باید همراه من به جهنم رود. از الله خواست که تا روز قیامت به او مهلت دهد: ﴿قَالَ أَنظِرْنِي إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ﴾ ـ گفت: پروردگارا، پس مرا تا روزی که برانگیخته می‌شوند مهلت ده ـ. و الله پاسخ داد: ﴿إِنَّكَ مِنَ الْمُنظَرِينَ﴾ ـ « قطعاً تو از مهلت‌یافتگانی.» شیطان گفت: ﴿فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ﴾ ـ پس به سبب آنکه مرا گمراه ساختی، من نیز حتماً بر سر راه راست تو برای ـ گمراهی ـ آنان می‌نشینم ـ. او سوگند خورد که بر سر راه انسان‌ها کمین کند، از پیش و پس، از راست و چپ آن‌ها را وسوسه کند: ﴿ثُمَّ لَآتِيَنَّهُم مِّن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَن شَمَائِلِهِمْ وَلَا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ﴾ ـ « سپس از پیش‌رو و از پشت‌سرشان، و از راست و از چپ‌شان بر آنان خواهم آمد، و بیشتر آنان را شکرگزار نخواهی یافت.» (سوره اعراف، آیات ۱۶–۱۷) اما ما به یاری دعوت پیامبران الهی، حضرت ابراهیم علیه‌السلام و رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وصحبه وسلم، در برابر این سوگند ایستادیم و شعار حج ما شد: «لبیک». وقتی حضرت ابراهیم علیه‌السلام به دستور الله ندا داد: وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَىٰ كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ «و در میان مردم برای حج، بانگ برآر تا پیاده و بر هر مرکب لاغری که از هر راه دور می‌آیند، به سوی تو آیند.» (سوره حج، آیه ۲۷) و مردم را به حج فراخواند، ما گفتیم: «لبیک»؛ یعنی ما آمدیم، ای پروردگار! ما تابع فرمان تو هستیم. «لبیک اللهم لبیک، لبیک لا شریک لک لبیک»؛ ما با تکرار این جمله، اعلام می‌کنیم که تابع فرمان الله هستیم، به پیمان خود وفاداریم، و در مقابل شیطان ایستاده‌ایم. شیطان گفت: ﴿لَا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ﴾ ـ و بیشتر آنان را شکرگزار نخواهی یافت ـ. اما ما می‌گوییم: «إن الحمد والنعمة لک والملک لا شریک لک»؛ همه حمد و نعمت و ملک از آن توست و تو را شریکی نیست. این، پاسخ ما مشتی کوبنده به ادعای شیطان است. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمودند: «ما من محرمٍ يُضَحِّي لله يومه يُلَبِّي حتى تغيب الشمس، إلا غابت ذنوبه كما تغيب الشمس، فعاد كما ولدته أمه» هیچ محرمی نیست که در روزش برای الله تلبیه بگوید تا آفتاب غروب کند، مگر آنکه گناهانش همراه با غروب خورشید فرو می‌نشینند و پاک می‌شود، همچون روزی که از مادر متولد شده است. و نیز فرمودند: «خيرُ الحجِّ العجُّ والثجُّ» خیر و برترین ویژگی حج، در «عجّ» (بلند گفتن تلبیه) و «ثجّ» (ریختن خون قربانی) است. این یعنی بهترین حج آن است که تلبیه با صدای بلند گفته شود، نه در نهایت ادب سرد و رسمی. حج جای سرسپردگی مطلق است، نه جای تکلّف و تعارف. پیامبر الله فرمودند که لبیک را بلند بگویید؛ آنگونه که زمین بلرزد، گوش شیطان کر شود. شیطان گفت: ﴿قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَلَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ﴾ «و حتماً زشتی‌های زمین را در نظرشان می‌آرایم، و همه‌شان را گمراه خواهم ساخت؛.» (سوره حجر، آیات ۳۹–۴۰) اما خودش اعتراف کرد که نمی‌تواند بر بندگان مخلص الله مسلط شود: ﴿إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ﴾ ـ مگر بندگان مخلص تو را ـ. و الله فرمود: إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغَاوِينَ «بی‌گمان، تو بر بندگان من تسلطی نخواهی داشت، مگر بر گمراهانی که از تو پیروی کنند.» (سوره حجر، آیه ۴۲) در اینجاست که حاجی، با گفتن تلبیه، بین دو راه قرار می‌گیرد: راه بندگی و شکرگزاری، یا راه غفلت و تبعیت از شیطان. و الله از بندگان لبیک‌گو می‌گذرد، حج آن‌ها را مبرور می‌گرداند، و پاداششان بهشت است. هیچ‌گاه در طول تاریخ، شیطان را به این اندازه خوار و ذلیل نمی‌بینید که در روز عرفه و ایام حج. آن‌گاه که میلیون‌ها نفر تلبیه‌گویان گرد خانه الله می‌گردند و الله، در یک چشم بر هم زدن، از گناهانشان درمی‌گذرد. آیه می‌فرماید: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ﴾ ای مؤمنان! دعوت الله و رسول را اجابت کنید هنگامی که شما را به چیزی می‌خوانند که شما را زنده می‌کند. وقتی انسان لبیک می‌گوید، خود را بنده خالص الله می‌سازد. و شیطان، بر بندگان خالص، هیچ سلطه‌ای ندارد. در این روزها، الله به فرشتگانش می‌فرماید: «انظروا إلى عبادي جاءوني شعثًا غبرًا ضاحين» بنگرید به بندگان من که از راه‌های دور و نزدیک، پریشان‌حال، خاک‌آلود و آفتاب‌سوخته، به سوی من آمده‌اند. آری، کسی که لبیک می‌گوید، بنده الله است. و بندگی، شعار حقیقی حج است. حتی برخی از علما گفته‌اند که در حج، حتی سلام کردن نیز لازم نیست؛ بلکه هر که را دیدی، بگو: «لبیک اللهم لبیک»، و او نیز لبیک گوید. آنگاه از خود می‌پرسیم: آیا این تلبیه را از دل می‌گوییم؟ آیا حقیقتاً نوکر و مطیع فرمان الله هستیم؟ آیا پس از بازگشت، به همان حرام‌خواری، رشوه‌گیری، رباخواری و گناه بازمی‌گردیم؟ یا آن‌گونه که تلبیه گفتیم، در مسیر بندگی می‌مانیم؟