https://almirsaad.com/%d8%af-%d8%ba%d8%b2%db%90-%d8%aa%da%93%d8%a7%d9%86%da%ab%d9%87%d8%9b-%d9%87%d8%b1-%d8%a7%da%93%d8%ae%d9%8a%d8%b2-%d8%aa%d8%ad%d9%84%d9%8a%d9%84/ *د غزې تړانګه؛ هر اړخيز تحليل!* *حجاز تمیم* غزه، چې د مدیترانې سمندر پر غاړه پرته کوچنۍ سیمه ده، د نړۍ له تر ټولو ګڼ مېشته او له کړکېچ سره مخ سیمو څخه شمېرل کېږي، د څو لسیزو اشغال، جګړې، سیاسي بې‌ثباتۍ او بشري ناورینونو دا سیمه د نړیوالو خبرونو سرلیک ګرځولې ده، دلته مونږ هڅه کړې ترڅو د غزې تاریخي، سیاسي، اقتصادي، روغتیايي او بشري وضعیت ته ژوره کتنه وکړو، ترڅو د دې سیمې د اوسني وضعیت روښانه انځور وړاندې شي. ۱. تاریخي شالید: ۱.۱ عثماني امپراتوري او برتانوي قیمومیت: غزه د ۱۶مې پېړۍ څخه تر ۱۹۱۷م کال پورې د عثماني امپراتورۍ تر واک لاندې وه، له هغې وروسته، دا سیمه د لومړۍ نړیوالې جګړې پای ته رسېدو سره د برتانوي قیمومیت لاندې راغله، چې د فلسطین د تقسیم بنسټ یې کېښود. ۱.۲ د ۱۹۴۸م جګړه او اشغال: د اسراییلو د جوړېدو له اعلان وروسته، د عربو او اسراییلو ترمنځ جګړه پیل شوه، مصر غزه تر خپل نظامي کنټرول لاندې راوسته، خو په ۱۹۶۷م کال کې اسراییلو دا سیمه ونیوله، د اشغال پر وړاندې فلسطینیانو څو ځله مقاومت وکړ، چې د ۱۹۸۷م کال انتفاضه یې تر ټولو لویه بیلګه وه. ۱.۳ د اوسلو تړون او د حماس واک: د ۱۹۹۳م کال د اوسلو تړون له مخې، غزه د فلسطیني ادارې تر جزوي کنټرول لاندې راغله، خو په ۲۰۰۷م کال کې حماس د ټاکنو له لارې واک ترلاسه کړ او غزه يې تر بشپړې ولکې لاندې راوسته، پر همدې بنسټ د مصر او اسراییلو لخوا شدید بندیزونه ولګېدل، چې غزه یې منزوي کړه. ۲. جغرافیه او نفوس: غزه شاوخوا ۳۶۵ کیلومتره مربع مساحت لري او د نفوس شمېر یې د ۲۰۲۵م کال د اټکل له مخې ۲.۳۵ میلیونه ته رسېږي، د نفوس کثافت نږدې ۴۰،۰۰۰ تنه پر هر کیلومتر مربع دی، چې دا سیمه د نړۍ تر ټولو ګڼ مېشته ځایونو څخه ګرځوي. ۳. بشري بحران: ۳.۱ روغتیايي وضعیت: د جګړې له امله، د غزې روغتیايي سیستم تقریباً له منځه تللی دی. - روغتیايي مرکزونه: د ۳۵ روغتونونو څخه یوازې ۲۲ یې جزوي فعالیت لري، او د ۱۵۳ روغتیايي مرکزونو څخه ۷۶ یې جزوي فعال دي. -ناروغۍ او وباګانې: د اسهال ناروغۍ له امله ۲۱۳,۰۸۵ پېښې ثبت شوي، چې ۱۰۴,۲۱۳ یې د پنځو کلونو څخه کم عمره ماشومانو کې دي، همداراز، د هیپاتیت A پراخې پېښې راپور شوي، او د پولیو ویروس هم په فاضله اوبو کې موندل شوی. - د درملو کمښت: د سرحدونو بندښت له امله، د سرطان، مزمنو ناروغیو او جراحي عملیاتو لپاره اړین درمل او تجهیزات نشت دي. ۳.۲ د خوړو ناورین: قحطي ته نږدې حالت: شاوخوا ۱.۸۴ میلیونه خلک د شدیدې خوړو نه خوندیتوب سره مخ دي، چې ۱۳۳,۰۰۰ یې د قحطۍ په حالت کې دي. - د خوړو وېش ستونزې: د "غزه بشري بنسټ" له لارې د خوړو وېش سیسټم ناکام ثابت شوی، چې له امله یې مرګونې پېښې رامنځته شوي. -د خوړو د ګدامونو نیونه: دیر البلح کې د خوړو د سخت کمښت له امله، زرګونه خلک د ملګرو ملتونو د خوړو د پروګرام ګدام ته ننوتل، چې له امله یې څلور تنه ووژل شول. ۳.۳ بې‌ځایه کېدل: ۱.۹ میلیونه خلک بې‌ځایه شوي دي، چې ۸۵٪ نفوس جوړوي، ډېری خلک په لنډمهاله کمپونو کې له سختو شرایطو سره ژوند کوي. ۴. اقتصادي وضعیت: د ۲۰۲۳م کال GDP نږدې ۸۱.۳٪ راکم شوی، بیکاري ۷۹.۳٪ ته لوړه شوې ده، د فقر کچه ۷۴.۳٪ ته رسېدلې، شاوخوا ۳۷،۳۷۹ ودانۍ ویجاړې شوي دي، د اساسي خدماتو (اوبه، بریښنا، روغتیا) زیربناوې نږدې له منځه تللي. ۵. روانه جګړه (۲۰۲۳–۲۰۲۵): د ۲۰۲۳م کال د اکتوبر ۷مه نیټه، د حماس مجاهدينو لخوا د اسراییلو د دوامداره تېرېو په بدل کې، په هغوی بريد وشو، چې په پایله کې یې شاوخوا ۱۲۰۰ اسراییليان ووژل شول، اسراییلو پر غزه پراخ بریدونه پیل کړل، چې تر ۲۰۲۵م کال مې میاشتې پورې، له ۵۴،۰۰۰ څخه زیات فلسطینیان شهیدان شوي، او له ۱۱۲،۰۰۰ زیات ټپیان شوي دي. ۶. نړیوال غبرګون: نړیواله ټولنه په غبرګون کې ویشل شوې ده؛ ځینې د اسراییلو ملاتړ کوي، خو ډېر نور د فلسطینیانو د حقونو ننګه کوي، د ملګرو ملتونو، نړیوالو سازمانونو او بشري موسسو لخوا د عاجلو مرستو غوښتنې شوې، د ۲۰۲۵م کال په مارچ کې، د عربي هېوادونو لخوا د فلسطیني تخنیکي حکومت او ملګرو ملتونو سوله ساتي ځواکونو د ځای پر ځای کولو طرحه وړاندې شوه، خو اسراییل دا رد کړه. ۷. د بیا رغونې اړتیاوې: - اقتصادي بیا رغونه: د ملګرو ملتونو د راپور له مخې، د غزې اقتصاد ته د پخواني حالت بېرته راوستلو لپاره، د لسګونو میلیاردونو ډالرو او څو لسیزو ته اړتیا ده. - بشري پرمختګ: د بشري پرمختګ شاخص (HDI) د ۰.۴۰۸ کچې ته راکم شوی، چې د ۱۹۵۵م کال کچې ته معادل دی، او دا د ۶۹ کلونو پرمختګ له منځه تلل ښيي. ۸. د غزې راتلونکی: د غزې راتلونکی لا هم نامعلوم دی، که نړیواله ټولنه، سیمه‌ییز لوبغاړي، او ښکېل خواوې واقعي سیاسي حل ته ژمن نه شي، نو بشري ناورین به لا زیات ژور شي، د غزې د بیا رغونې لپاره، د لسګونو میلیاردونو ډالرو، اوږدمهاله ژمنو، او د اعتماد فضا ته اړتیا ده. غزه د څو لسیزو راهیسې د جګړو، اشغال، او بشري ناورین قرباني پاتې شوې، دا سیمه نه یوازې یو جغرافیایي بند ځای دی، بلکې د انساني درد، سیاسي ناکامۍ، او نړیوالې بې‌پرواۍ یو ژوندی مثال هم دی. که چیرې نړیواله ټولنه د انصاف، بشر دوستۍ، او تلپاتې حل په لور ګام وانخلي، نو دا کړکېچ به نور هم ژور شي.