📑قربانی و ابعاد فقهی آن عید الاضحی و فریضه قربانی از شعائر مهم اسلامی به شمار می‌روند که ریشه در سنت حضرت ابراهیم علیه السلام دارند. در فقه اسلامی، به‌ویژه در مذهب حنفی، برای این عبادت احکام دقیق و منظمی وضع شده است که اجرای درست آن را تضمین می‌کند. در ادامه به تحلیل فقهی احکام قربانی در اسلام با تمرکز بر دیدگاه فقه حنفی می‌پردازیم و ابعاد مختلف این عبادت از جمله زمان ذبح، شرایط شرعی حیوان، نیت، و تقسیم گوشت قربانی را به طور مختص بررسی می‌کنیم تا زمینه‌ای برای عمل‌گرایی و آگاهی دینی بیشتر مسلمانان فراهم گردد. عید قربان یا عید الاضحی یکی از بزرگ‌ترین اعیاد اسلامی است که با فریضه¬ی قربانی گره خورده و نشانه‌ای از ایمان، تسلیم و اخلاص بندگان به شمار می‌رود. این عبادت یادآور ایثار حضرت ابراهیم علیه السلام و تسلیم‌پذیری حضرت اسماعیل علیه السلام در برابر فرمان الهی است و از همین‌رو، جایگاه ویژه‌ای در فقه اسلامی دارد. در میان مذاهب چهارگانه اهل سنت، مذهب حنفی با رویکرد عقل‌گرایانه و اصول‌مدار خود، احکام جامعی درباره قربانی ارائه داده است. اول: مفهوم و مشروعیت قربانی در اسلام 1- مفهوم شناسی: قربانی در اصطلاح شرعی به ذبح حیوانی در ایام مشخصی از سال با نیت تقرب به خداوند متعال اطلاق می‌شود. این عبادت از مهم‌ترین شعائر اسلامی است که از زمان حضرت ابراهیم علیه السلام به یادگار مانده و در شریعت خاتم النبیین، حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه وآله وسلم، با نظم و احکام ویژه‌ای تثبیت شده است. 2- مشروعیت قربانی از دیدگاه قرآن و سنت: اصل و اساس مشروعیت قربانی در فراز آیات قرآن و روایات نبوی وجود دارد. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ؛ پس نماز بخوان برای پروردگات و نحر و قربانی کن.» (الکوثر: ۲) نیز خدای متعال می‌فرماید: «وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَکُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ؛ و قربانی شتران را در حج برای شما از شعائر الهی قرار داده ایم.» (الحج: ۳۶) در روایتي از حضرت ابوهريره رضي الله عنه آمده كه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرماید: «من وجد سعة فلم یضحّ فلا یقربنّ مصلانا؛ کسی که توان قربانی کردن را دارد و قربانی نمی کند، به نمازگاه مسلمانان حاضر نشود.» (ابن ماجه، السنن، ح ۳۱۲۳) 3- جایگاه فقهی قربانی: در فقه حنفی، قربانی بر فرد مقیم، بالغ و مالک نصاب واجب است. (سرخسی، المبسوط، ج۱۲، ص۱۱). دوم: زمان، شرایط و احکام قربانی قربانی مانند سائر عبادات، دارای شرائط زمانی و ذاتی است که در زیر بیان می گردد. 1- زمان قربانی: قربانی پس از نماز عید (برای کسانی که در محل اقامت هستند) آغاز و تا غروب روز دوازدهم ذی‌الحجه ادامه دارد. (کاسانی، بدائع، ج۵ ص۷۰). 2- شرایط قربانی‌کننده: 1) مسلمان بودن؛ 2) مقیم بودن؛ 3) مالک نصاب بودن (بدون شرط مرور سال زکات)؛ 4) نیت (نیت در دل واجب و اظهار زبانی مستحب است) است. (مرغینانی، الهدایة، ج۲ ص۳۶۰) 3- شرایط حیوان قربانی: 1) گوسفند: حداقل یک ساله باشد؛ 2) بز: یک ساله باشد؛ 3) گاو: حد اقل باید دو ساله باشد؛ 4) شتر: حد اقل باید پنج ساله باشد. علاوه براین، حیوان قربانی باید سالم، کامل، غیرمعلول بوده باشند. (ابن‌عابدین شامی، رد المحتار، ج۹ ص۴۶۷) سوم: اقسام قربانی و احکام فقهی مربوط به آن قربانی کردن گونه های مختلف دارد که در ادامه بیان می گردد: ۱. قربانی واجب: بر هر فرد واجد شرایط، قربانی کردن واجب است. ترک آن بدون عذر، گناه است. ۲. قربانی نفل: برای کسانی که مکلف نیستند یا بیشتر از یک قربانی می‌کنند، قربانی مستحب و فضیلت است. ۳. قربانی نذر: با نذر کردن، قربانی بر فرد واجب می‌شود، حتی در غیر ایام عید. (کاسانی، بدائع، ج۵، ص۷۶). ۴. قربانی حج تمتع و قران: این نوع قربانی، ویژه حج و زائران خانه خدا است. این قربانی، بر حاجیان حج تمتع و قرآن در منی واجب می گردد. (القدوری، المختصر، ص۱۹۶). ۵. قربانی عقیقه: این نوع قربانی، برای نوزاد مسنون است و برخی آن را مستحب مؤکد گفته اند؛ دو گوسفند برای نوزاد پسر، و یکی برای نوزاد دختر باعث اجر و ثواب و وسیله¬ای گرو شدن نوزاد در برابر مصائب و بلاها است. (ابن‌عابدین شامی، رد المحتار، ج۹ ص۴۸۰). چهارم: قربانی در شرایط خاص قربانی در برخی شرایط، احکام خاص خود را دارد که در ادامه بیان می گردد: ۱. قربانی نیابتی: قربانی به نیابت شخص دیگری، جایز است که با تحقق وکالت صحیح می گردد. (کاسانی، بدائع، ج۵ ص۷۷). ۲. قربانی در سفر: در حالت سفر بر بالای شخص، قربانی واجب نیست؛ ولی اگر شخص مسافر قربانی را انجام دهد، ثواب دارد. (مرغینانی، الهدایة، ج۲ ص۳۶۲). ۳. اشتراک در قربانی: اشتراک در قربانی درست است؛ اما تنها حیوان های بزرگ مانند گاو و شتر اشتراک جواز دارد و بس. در گاو و شتر تا هفت نفر می توانند شریک شوند؛ همه این افراد اشتراک کننده باید نیت قربانی شرعی را داشته باشند. (سرخسی، المبسوط، ج۱۲ ص۱۲). ۴. قربانی توسط زنان: قربانی برای زنان نیز در صورت داشتن نصاب کامل، واجب است؛ زنان نیز شخصاً می توانند ذبح کنند که با رعایت شرایط ذبح باید بوده باشد. ۵. تقسیم گوشت: مستحب است که گوشت قربانی به سه قسمت تقسیم شود: الف: یک قسمت برای استفاده¬ای خانواده؛ ب: قسمت دوم برای استفاده خویشان و نزدیکان؛ ج: قسمت سوم برای استفاده فقراء و نیازمندان. (کاسانی، بدائع، ج۵ ص۷۹). خلاصه اینکه، قربانی به عنوان عبادتی واجب با نظام دقیق و حساب‌شده مطرح شده است. توجه به زمان، شرایط مکلف، نوع حیوان، نیت، و اجرای دقیق ذبح شرعی، نشان از عمق فقهی و معنوی این شعیره الهی دارد. این عبادت نه‌تنها وسیله‌ای برای تقرب فردی؛ بلکه ابزاری برای تقویت عدالت اجتماعی و مواسات با دیگران نیز هست. در نتیجه، لازم است مسلمانان با آگاهی کامل و پایبندی دقیق به احکام فقهی و نیت خالصانه، این عبادت بزرگ را به‌جا آورند. ✍️حبیبی صالحی 1 جوزا 1404 ش 24 ذی قعده 1446 ق https://t.me/habibisalehi https://chat.whatsapp.com/FWhhrRbNeCCEOHXiOoiEu9 https://whatsapp.com/channel/0029VaakRD76RGJJ10wxMR2C