📑اهمیت حلال و تأثیر آن بر زندگی در تفسیر امام قرطبی رحمه الله دنبال مسئله¬ی می گشتم، به متنی سرخوردم که در آن به مسلمانان گوشزد می‌کند که بدون رعایت حلال بودن مال و عمل، عبادات و تلاش‌های دیگر نمی‌تواند موجب سعادت حقیقی و قبولی عمل در پیشگاه خداوند شود. این موضوع در فلسفه اخلاق اسلامی و فقه معاملات، جایگاه ویژه‌ای دارد و به ترویج عدالت، پاکی و سلامت جامعه کمک می‌کند. امام قرطبی رحمه الله فلسفه نامگذاری حلال را بیان نموده از سهل بن عبدالله تستری رحمه الله چنین نقل می کند: «وَسُمِّيَ الْحَلَالُ حَلَالًا لِانْحِلَالِ عُقْدَةَ الْخَطَرِ عَنْهُ. قَالَ سَهْلُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ: ‌النَّجَاةُ ‌فِي ‌ثَلَاثَةٍ: أَكْلُ الْحَلَالِ، وَأَدَاءُ الْفَرَائِضِ، وَالِاقْتِدَاءُ بِالنَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ. وَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ السَّاجِيُّ وَاسْمُهُ سَعِيدُ بْنُ يَزِيدَ: خَمْسُ خِصَالٍ بِهَا تَمَامُ الْعِلْمِ، وَهِيَ: مَعْرِفَةُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ، وَمَعْرِفَةُ الْحَقِّ وَإِخْلَاصُ الْعَمَلِ لِلَّهِ، وَالْعَمَلِ عَلَى السُّنَّةِ، وَأَكْلُ الْحَلَالِ، فَإِنْ فُقِدَتْ وَاحِدَةً لَمْ يُرْفَعِ الْعَمَلُ. قَالَ سَهْلٌ: وَلَا يَصِحُّ أَكْلُ الْحَلَالِ إِلَّا بِالْعِلْمِ، وَلَا يَكُونُ الْمَالُ حَلَالًا حَتَّى يَصْفُوَ مِنْ سِتِّ خِصَالٍ: الرِّبَا وَالْحَرَامِ وَالسُّحْتِ- وَهُوَ اسْمٌ مُجْمَلٌ- وَالْغُلُولِ وَالْمَكْرُوهِ وَالشُّبْهَةِ». (ابوبکر قرطبی، الجامع لأحكام القرآن، ج 2 ص 208) ترجمه: «و به «حلال» بدین سبب حلال گفته شده که گره یا بند خطر و مشکل از آن باز می‌شود. سهل بن عبدالله گفت: نجات در سه چیز است: خوردن حلال، انجام دادن فرائض، و پیروی از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم. و ابو عبدالله الساجی که نامش سعید بن یزید رحمه الله بود، گفت: پنج خصلت است که به‌واسطه آن‌ها علم کامل می‌شود، و آن‌ها عبارتند از: شناخت خداوند عزّوجل، شناخت حق، خالص کردن عمل برای خدا، عمل به سنت، و خوردن حلال؛ زیرا اگر یکی از این‌ها نباشد، عمل بالا نمی‌رود. سهل رحمه الله گفت: خوردن حلال بدون علم صحیح نیست، و مال حلال نیست مگر اینکه از شش خصلت پاک باشد: ربا، حرام، سحت (که اصطلاح کلی است)، غلول، مکروه و شبهه.» توضیح: این متن، بخشی از تفسیر مشهور «القرطبی» است که به موضوع «حلال» و اهمیت آن در زندگی فرد مسلمان می‌پردازد. نکات کلیدی این بخش عبارت‌اند از: 1- معنای لغوی حلال: کلمه «حلال» به معنای چیزی است که گره و بند خطر و ضرر از آن باز شده باشد. یعنی چیزی که استفاده از آن به انسان آسیبی نمی‌رساند و مانعی در مسیر درست زندگی به شمار نمی‌رود. 2- نجات و سه عامل مهم آن: سهل بن عبدالله رحمه الله سه عامل را عامل نجات معرفی می‌کند: الف: خوردن حلال: یعنی کسب و مصرف مال مشروع و پاک؛ ب: ادای فرائض: انجام واجبات دینی که ستون دین است؛ ج: اقتدا به پیامبر: پیروی از روش و سنت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم. این سه رکن نشان می‌دهد که نجات و رستگاری فقط به عبادات ظاهری محدود نمی‌شود؛ بلکه پاک بودن کسب و کار و زندگی روزمره نیز بسیار اهمیت دارد. 3- پنج خصلت برای کمال علم و عمل: ابو عبدالله الساجی رحمه الله پنج خصلت را برای کامل شدن علم و عمل برمی‌شمرد: الف: شناخت خداوند (مبدأ و هدف نهایی)؛ ب: شناخت حق (شناخت مسیر درست و حقیقت دین)؛ ج: اخلاص عمل (انجام عمل فقط برای رضای خدا جل¬جلاله)؛ د: عمل به سنت پیامبر (پیروی از روش عملی اسلام)؛ هـ: خوردن حلال (کسب و مصرف پاک). اگر یکی از این موارد نباشد، عمل انسان نمی‌تواند بالا رود و مقبول باشد. این نکته بیانگر جامعیت دین و ضرورت هماهنگی بین علم، نیت، عمل و کسب است. 4- شرط علم در خوردن حلال و صفای مال: سهل رحمه الله تأکید می‌کند که خوردن حلال بدون «علم» نمی‌تواند صحیح باشد؛ یعنی انسان باید بداند چه چیزی حلال است و چه چیزی حرام. همچنین مال حلال باید از شش ویژگی پاک باشد که عبارت‌اند از: ‌أ. ربا: سود حرام و افزوده نامشروع؛ ‌ب. حرام: مال به‌دست آمده از منابع غیرشرعی؛ ‌ج. سحت: مال ناپاک یا نامشروع به‌طور کلی؛ ‌د. غلول: مال دزدی یا غصب شده؛ ‌ه. مکروه: مال به‌دست آمده از امور ناپسند و نامطلوب؛ ‌و. شبهه: مال حاصل از امور مبهم که نمی‌توان آن را حلال یا حرام دانست. این شش ویژگی معیارهایی هستند که مال باید از آن‌ها پاک باشد تا حلال و مشروع محسوب گردد. خلاصه اینکه، این بیان در تفسیر قرطبی، اهمیت بسیار زیاد «حلال» را در دین اسلام روشن می‌سازد. نه تنها عبادات و فرائض دینی؛ بلکه کسب و مصرف روزمره و سلامت مال از نظر شرعی، جزء ارکان نجات و قبولی عمل است. هم‌چنین، تأکید بر علم و آگاهی انسان نسبت به حلال و حرام بودن آن، نشان می‌دهد که دین اسلام به مسائل اقتصادی و اخلاقی در زندگی اجتماعی بسیار اهمیت می‌دهد. ✍️حبیبی صالحی 23 ثور 1404 ش 15 ذی قعده 1446 ق https://t.me/habibisalehi https://whatsapp.com/channel/0029VaakRD76RGJJ10wxMR2C https://chat.whatsapp.com/FWhhrRbNeCCEOHXiOoiEu9