📑فلسفه‌ی قربانی در اسلام قربانی در اسلام یکی از بارزترین شعائر عبادی است که ریشه در توحید، عبودیت و فداکاری دارد. این سنت الهی از زمان فرزندان حضرت آدم علیه‌السلام آغاز و در سیره حضرت ابراهیم علیه‌السلام به اوج خود رسید و سپس در شریعت حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم به‌عنوان عبادتی مستقل و اجتماعی تثبیت شد. این عبادت، صرفاً یک ذبح حیوان نیست؛ بلکه رمزی از تسلیم، تقوا، ایثار و فداکاری در راه خداوند متعال است. با توجه به عمق مفهومی این عمل، در ادامه کوشش می‌شود که فلسفه قربانی در اسلام مورد تحلیل علمی قرار گیرد. پیشینه تاریخی قربانی به زمان حضرت آدم علیه‌السلام برمی‌گردد. نخستین اشاره تاریخی به قربانی، داستان قابیل و هابیل فرزندان حضرت آدم علیه‌السلام است. آن دو قربانی کردند و تنها قربانی هابیل به سبب اخلاصش پذیرفته شد. (المائدة: 27) در تفسیر طبری آمده است که هابیل گوسفندی و قابیل محصولی از زمین را قربانی کردند و پذیرش قربانی نشانه رضایت الهی بود. (الطبری، جامع البيان، ج 6 ص 202). قربانی حضرت ابراهیم علیه‌السلام و اسماعیل علیهما السلام اوج فداکاری در راه خدا بود. این زمانی است که حضرت ابراهیم علیه‌السلام مأمور شد فرزندش را در راه خدا قربانی کند. (الصافات: 103–105). خداوند پس از آزمون، قربانی بزرگی را جایگزین اسماعیل کرد. (الصافات: 107). قربانی در شریعت‌های پیشین مانند دین یهود، بخشی از عبادات در معبد بود. در مسیحیت، گرچه قربانی حیوانی وجود ندارد، اما نصرانیان معتقدند که حضرت عیسی علیه‌السلام خود قربانی گناهان بشر شد. شریعت اسلام قربانی را نه تنها عملی عبادی؛ بلکه شعاری توحیدی و اجتماعی می‌داند. (الکوثر: 2؛ الحج: 37). پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم خود به‌صورت منظم قربانی می‌کردند و آن را افضل‌ترین و بهترین عمل آدمی در روز نحر خوانده است. (الترمذی، حدیث 1493) فلسفه قربانی در اسلام: قربانی، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عبادات در اسلام، دارای ابعاد عمیق فلسفی و معنوی است. این عمل نه تنها یک سنت دینی و مذهبی؛ بلکه نمادی از تسلیم، ایثار و همبستگی اجتماعی است. در ادامه به بررسی دقیق‌تر فلسفه قربانی در اسلام می‌پردازیم 1- تجلی عبودیت و توحید: قربانی نشان‌دهنده تسلیم و بندگی محض انسان در برابر فرمان الهی است. داستان حضرت ابراهیم علیه‌السلام که در آن به امتحان خداوند برای قربانی کردن فرزندش اسماعیل علیه‌السلام پاسخ می‌دهد، اوج این بندگی را به تصویر می‌کشد. این اقدام نه تنها نشان‌دهنده ایمان عمیق ابراهیم علیه‌السلام به خداوند است؛ بلکه تجلی توحید و عبودیت در بالاترین سطح را نیز نمایان می‌سازد. قربانی، نمادی از تسلیم در مقابل اراده الهی و پذیرش مشیت اوتعالی است. 2- تقویت تقوا و خلوص نیت: هدف اصلی قربانی، رسیدن به گوشت و خون آن نیست؛ بلکه تقوای درونی افراد است. قرآن کریم در سوره الحج (آیه 37) به این نکته اشاره می‌کند که خداوند تنها تقوای دل‌ها را می‌بیند. این عمل یادآور این است که عبادت باید خالصانه و بدون ریا باشد. قربانی به انسان یادآوری می‌کند که در تمامی اعمال خود، نیت خالص و توجه به خداوند باید در اولویت امور زندگی وی قرار گیرد. 3- تمرین ایثار و انفاق: قربانی روح انفاق و ایثار را در انسان زنده می‌کند. توصیه‌های اسلامی بر این تأکید دارند که گوشت قربانی باید میان فقرا، نیازمندان و خویشاوندان تقسیم شود. این عمل نه تنها به رفع نیازهای مادی افراد کمک می‌کند؛ بلکه به ایجاد روحیه همدلی و همراهی در جامعه نیز می‌انجامد. (النووی، شرح مسلم، ج 13 ص 133) قربانی به انسان می‌آموزد که باید بخشی از دارایی خود را به دیگران ببخشد و در این راه، از خودگذشتگی کند. 4- پالایش نفس و رهایی از مادیات: قربانی، تمرینی برای بریدن از دل‌بستگی‌های دنیوی و پالایش نفس است. همان‌گونه که حضرت ابراهیم علیه‌السلام در آزمون قربانی، آمادگی فدای محبوب‌ترین چیز خود را نشان داد، مؤمن نیز باید آمادگی فدا کردن محبوبان خود را در راه خدا پیدا کند. این عمل به انسان یادآوری می‌کند که دنیا فانی است و باید از تعلقات مادی فاصله بگیرد. 5- تقویت همبستگی اجتماعی: توزیع گوشت قربانی میان مردم جلوه‌ای از همبستگی و مساوات اجتماعی است. این عمل موجب می‌شود که فقرا احساس طردشدگی نکنند و ثروتمندان به یاد فقرای جامعه بیفتند. قربانی، فرصتی برای ایجاد پیوندهای اجتماعی و تقویت روابط انسانی است؛ زیرا در این روزهای قربانی، افراد با هم جمع می‌شوند و با تقسیم نعمت‌ها، حس همدلی و اتحاد را در جامعه تقویت می‌کنند. 6- بازتاب اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی قربانی: علاوه بر بُعد عبادی، قربانی تأثیر مستقیم بر عدالت اجتماعی دارد. گوشت قربانی به دست نیازمندان می‌رسد و شکاف طبقاتی کاهش می‌یابد. همچنین این عمل سنتی در جوامع اسلامی موجب تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی می‌شود. 7- نقش قربانی در تهذیب نفس و اخلاق فردی: عمل قربانی، انسان را از خودمحوری دور می‌سازد و روح ایثار، تقوا و عبودیت را در وجود او نهادینه می‌کند. تمرین بر بریدن از وابستگی‌های دنیوی، تربیت درونی مؤمن را سامان می‌دهد. خلاصه اینکه، قربانی در اسلام، فراتر از یک عمل فیزیکی است. این عبادت، تجلی عبودیت، تقویت تقوا، تمرین ایثار، پالایش نفس و ایجاد همبستگی اجتماعی را در پی دارد. با درک عمیق‌تر این فلسفه، می‌توان به معنای واقعی قربانی و تأثیر آن بر زندگی فردی و اجتماعی پی برد. آری، قربانی در اسلام یک عبادت چندبُعدی است که پیام‌هایی از توحید، بندگی، ایثار و مسئولیت اجتماعی را با خود دارد. مسلمانان با این عمل، هم به احیای سنت انبیا می‌پردازند و هم جامعه‌ای عادل‌تر و متحدتر می‌سازند. شناخت فلسفه قربانی، به ما کمک می‌کند تا این عبادت را عمیق‌تر درک کرده و آن را با نیت خالص انجام دهیم. ✍️حبیبی صالحی 4 جوزا 1404 ش 27 ذی‌قعده 1446 ق https://t.me/habibisalehi https://chat.whatsapp.com/FWhhrRbNeCCEOHXiOoiEu9 https://whatsapp.com/channel/0029VaakRD76RGJJ10wxMR2C