📑مقام عرفات: میعادگاه اشک و استغفار مناسک حج در اسلام از والاترین عبادات و مظاهر تسلیم به درگاه الهی است. در میان اعمال حج، روز نهم ذی‌الحجه، معروف به «یوم عرفه»، اهمیت خاصی دارد. این روز، اوج حرکت معنوی حجاج به سوی خداوند متعال است. همچنان عرفات مهم‌ترین رکن عملی حج به شمار می‌رود و وقوف در آن، مایه‌ی قبولی حج و نشانه‌ی تضرع، اشک و استغفار بندگان است. عرفات جایی است که آدم و حواعلیهم السلام بار دیگر با یکدیگر ملاقات کردند و جایگاهی است که دعای صادقانه‌ی حجاج به درگاه خداوند شنیده می‌شود. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: «الحَجُّ عَرَفَةُ؛ حج همان عرفه است». (ترمذی، السنن، ح ۲۱۹۵) این جمله نشان‌دهنده‌ی جایگاه بی‌بدیل عرفات در حج و عبادت مسلمانان است. در ادامه به نکاتی در این مورد می پردازیم: ۱. مفهوم و جایگاه عرفات در تاریخ و شریعت: عرفات نام منطقه‌ای در شرق مکه مکرمه است که وقوف در آن در روز نهم ذی‌الحجه بر حجاج فرض است. عرفات از ریشه‌ی «عَرَفَ» به معنای شناخت، اخلاص و توبه گرفته شده است. برخی مفسران معتقدند که حضرت آدم و حوا بعد از هبوط، در همین سرزمین به هم رسیدند و با معرفت جدیدی به درگاه خداوند بازگشتند (ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۱ ص۱۳۷). از این رو، عرفه را سرزمین شناخت، توبه، اشک و استغفار می‌نامند. فقهای اهل سنت از جمله امام ابوحنیفه رحمه الله وقوف در عرفه را یکی از ارکان اصلی حج می‌دانند و ترک آن را موجب باطل شدن حج تلقی می‌کنند. (السرخسی، المبسوط، ج۴، ص۳۴). ۲. زمان و شروط وقوف: وقوف در عرفات از زوال آفتاب روز نهم ذی‌الحجه آغاز و تا طلوع فجر روز دهم ادامه دارد. این وقوف به شرطی صحیح است که در زمان معین و در سرزمین عرفه انجام شود. در فقه حنفی، اگر کسی در زمان یادشده حتی لحظه‌ای در عرفه بایستد، حج او صحیح است؛ هرچند وقوف طولانی و همراه با دعا افضل و روش مسنون است. (الکاسانی، بدائع الصنائع، ج۲ ص۱۳۸). ۳. حکمت‌ها و اسرار عرفات: عرفات، محفلی است برای بازگشت صادقانه انسان به سوی خدا. حکمت‌های وقوف در عرفات را می‌توان چنین برشمرد: الف: یادآوری معاد: حضور در صحرای عرفه با لباسی ساده و بدون تمایز، یادآور قیامت و روز رستاخیز است. ب: فرصت توبه و استغفار: پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: «خَیرُ الدُّعاءِ دعاءُ یومِ عَرفةَ؛ بهترین دعا، دعای روز عرفه است.» (مالک، الموطأ، ۵۰۰) ج: اجتماع وحدت‌بخش امت: وقوف عرفه نماد برادری، مساوات و وحدت امت اسلامی است. ۴. دعا و استغفار در عرفات: در عرفه، دعا مستجاب است و فضای عرفات سرشار از ناله‌ها، اشک‌ها و استغفار بندگان می‌شود. از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم روایت شده که فرمود: « «صحيح مسلم» (4/ 107): «مَا ‌مِنْ ‌يَوْمٍ أَكْثَرَ مِنْ أَنْ يُعْتِقَ اللهُ فِيهِ عَبْدًا مِنَ النَّارِ مِنْ ‌يَوْمِ ‌عَرَفَةَ، وَإِنَّهُ لَيَدْنُو، ثُمَّ يُبَاهِي بِهِمُ الْمَلَائِكَةَ، فَيَقُولُ: مَا أَرَادَ هَؤُلَاءِ؛ هیچ روزی بیشتر از روز عرفه نیست که خداوند بنده ای را از آتش آزاد کند. و او (خداوند) نزدیک می‌شود و سپس به فرشتگان با آن‌ها می‌بالد و می‌گوید: این‌ها چه می‌خواهند؟». (صحیح مسلم، ج 4 ص 107، ح۱۳۴۸) فقهای حنفی توصیه کرده‌اند که در عرفه انسان به حالت فروتنی کامل در آید، دست به آسمان بردارد، توبه کند و از ادعیه مأثور بهره گیرد. (الطحاوی، مختصر اختلاف العلماء، ج۲ ص۲۱۱) ۵. آداب و مستحبات وقوف در عرفات: آداب وقوف در عرفات در منابع اسلامی به شرح زیر آمده است: 1. غسل برای وقوف در عرفه؛ 2. اقامت در موقف و دوری از محدوده خارج از عرفه؛ 3. ایستادن در کنار جبل الرحمة؛ 4. پرداختن به ذکر ودعا؛ 5. مواجهه با قبله هنگام دعا؛ 6. اشک و تضرع، خشوع قلبی و صدق نیت؛ 7. ذکر کلمات توحید و صلوات بر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم. دعای مشهور روز عرفه از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم چنین نقل شده است که می فرماید: «خَيْرُ الدُّعَاءِ دُعَاءُ يَوْمِ عَرَفَةَ، وَخَيْرُ مَا قُلْتُ أَنَا ‌وَالنَّبِيُّونَ ‌مِنْ ‌قَبْلِي: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ المُلْكُ وَلَهُ الحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ؛ بهترین دعا، دعای روز عرفه است و بهترین چیزی که من و پیامبران پیش از من گفته‌ایم: لا اله الا الله وحده لا شریک له، له الملک وله الحمد وهو علی کل شیء قدیر.» این جمله به اهمیت دعا در روز عرفه و به ویژه دعای همراه با بیان توحید خداوند متعال اشاره دارد. ۶. عرفه در نگاه عرفانی و معنوی: در ادبیات عرفانی اسلامی، عرفه نماد شناخت خداوند متعال و عبور از ظواهر به باطن است. در عرفات، حاجی به مقام فنا نزدیک می‌شود و نفس خویش را به قرب الهی می‌سپارد. مولوی بلخ باستان چنین می‌گوید: چو عید و چون عرفه عارفان این عرفات به هر که قدر تو دانست می‌دهند برات هلال‌وار ز راه دراز می‌آیند برای کار‌گزاری ز قاضی‌الحاجات (مولوی، دیوان شمس، غزل 487) این ابیات به زیبایی و عمق مفهوم روز عرفه و اهمیت آن در نزد عارفان و روحانیون اشاره دارد. این بیت به مقایسه روز عرفه با عیدها می‌پردازد. روز عرفه، به عنوان روزی که عارفان و مؤمنان در عرفات جمع می‌شوند، به معنای عید و جشن روحانی است. این روز فرصتی است برای نزدیکی به خداوند و طلب آمرزش. افرادی که به ارزش و مقام روز عرفه پی می‌برند، می‌توانند از برکات و فضل الهی بهره‌مند شوند. «برات» به معنای بخشش و رهایی از گناهان است و نشان‌دهنده آمرزش خداوند برای افرادی که درک عمیقی از این روز دارند. زائران و عارفانی را توصیف می‌کند که برای شرکت در مراسم عرفه از راه‌های دور سفر می‌کنند. «هلال‌وار» به شکل هلال ماه اشاره دارد و می‌تواند نمادی از نور، امید و تجدید حیات روحانی باشد. مولوی خداوند متعال را به عنوان «قاضی‌الحاجات» یاد کرده مؤمنان را فرا می خواند که به امید برآورده شدن دعاها و نیازهای خود به درگاه خداوند متعال بیایند. نشان می‌دهد که اعتقاد به قدرت و رحمت الهی است که در روز عرفه به اوج خود می‌رسد و نشان‌دهنده امید و شوق آن ها برای نزدیک شدن به خداوند و درخواست آمرزش و برکات الهی است. آری، عرفه مقدمه‌ی قربان است؛ یعنی تا اشک عرفه جاری نشود، خون قربانی معنا نمی‌یابد. ۷. عرفات و امت اسلامی امروز: با توجه به مشکلات معاصر امت اسلامی، عرفات می‌تواند به عنوان میعادگاه وحدت، بیداری و رجوع به اصول اسلامی مطرح شود. مسلمانان از اقصی نقاط جهان در عرفات گردهم می‌آیند تا از خداوند متعال هدایت، نصرت، وحدت و عزت طلب کنند. خلاصه اینکه، عرفات صرفاً مکانی در جغرافیای حج نیست؛ بلکه محلی برای بازگشت دل به خداست. اشک‌های عرفات، نشانه‌ی توبه و اخلاص است و دعاهای آن، وسیله‌ای برای اصلاح فرد و جامعه است. با بهره‌گیری از آموزه‌های عرفه، می‌توان روح تازه‌ای در مناسک و معنویت دمید و حج را به اوج بندگی تبدیل کرد. ✍️حبیبی صالحی 6 جوزا 1404 ش 29 ذی قعده 1446 ق https://t.me/habibisalehi https://chat.whatsapp.com/FWhhrRbNeCCEOHXiOoiEu9 https://whatsapp.com/channel/0029VaakRD76RGJJ10wxMR2C