📑 عید؛ تجلی خوشی، بندگی و همبستگی عید در اسلام صرفاً یک روز شادمانی ظاهری نیست؛ بلکه مظهر بندگی، مغفرت الهی، بازسازی روابط اجتماعی، و تجلیل از ارزش‌های اخلاقی و دینی است. واژه «عید» از ریشه «عادَ یَعودُ» به معنای بازگشت مکرر گرفته شده است، و در اصطلاح دینی، به روزهایی اطلاق می‌شود که مسلمانان پس از انجام عبادت‌های بزرگ همچون روزه یا حج، به رحمت و مغفرت الهی دست می‌یابند. در شریعت اسلام، دو عید رسمی و معتبر وجود دارد: عید فطر و عید قربان. ۱. مفهوم عید در قرآن و سنت قرآن کریم، گرچه واژه «عید» را تنها یک بار به کار برده است (در دعای حضرت عیسی علیه‌السلام)؛ اما مفاهیم مربوط به شادی مشروع، مغفرت، بندگی، صله رحم و تقوا را بارها بیان کرده است. حضرت عیسی علیه‌السلام می‌گوید: «اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنْزِلْ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ تَكُونُ لَنَا عِيدًا لِأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا؛ بارالها، ای پروردگار ما، از آسمان سفره‌ای بر ما بفرست تا برای اول و آخر ما عیدی باشد». (المائدة: ۱۱۴) همچنین در سنت نبوی، عیدها به عنوان نشانه‌های اسلام و جایگزین جشن‌های جاهلی معرفی شده‌اند: «إِنَّ لِكُلِّ قَوْمٍ عِيدًا، وَهَذَا عِيدُنَا؛ همانا هر قومی، عیدی دارند و این عید ماست، ای مسلمانان!»(محند بخاری، صحیح البخاري، ح ۹۵۲) این حدیث جایگاه دینی و اختصاصی عید را برای امت اسلامی روشن می‌سازد. ۲. عید فطر: عید فطر پس از پایان ماه رمضان، جشن پایان یک دوره عبادت و تقواست. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: «لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ: فَرْحَةٌ عِندَ فِطْرِهِ، وَفَرْحَةٌ عِندَ لِقَاءِ رَبِّهِ؛ برای روزدار دو خوشی میسر می‌شود: یک خوشی به هنگام افطاری و خوشی دیگر به هنگام ملاقات با پروردگارش»(مسلم نیشاپوری، صحیح مسلم، ح ۱۱۵۱) عید فطر، فرصتی است برای اظهار شکر، پرداخت زکات فطر، صله رحم و احیای روابط انسانی. صدقه فطر نیز به عنوان نمادی از تطهیر روزه‌ها و کمک به نیازمندان در این روز مقدس مشروع گردیده است. چنان‌که در روایتی می‌خوانیم: «طُهْرَةٌ لِلصَّائِمِ مِنَ اللَّغْوِ وَالرَّفَثِ؛ روزه دار را از حرف های بیهوده و فحاشی پاک می‌کند». (ابوداود، سنن، حدیث ۱۶۰۹) ۳. عید قربان: عید قربان در دهم ذی‌الحجه، تجلیلی از ایمان، تسلیم، و فداکاری حضرت ابراهیم و اسماعیل علیهماالسلام است. قرآن کریم می‌فرماید: «فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِينِ، وَنَادَيْنَاهُ أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ، قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا؛ پس چون هردو تسلیم شدند، و ابراهیم او را به پیشانی بر زمین افکند. و او را ندا دادیم: ای ابراهیم! یقیناً خواب خویش را تحقق بخشیدی». (الصافات: ۱۰۳–۱۰۵) در این روز، مسلمانان با ذبح قربانی، پس از ادای دو رکعت نماز و بندگی توکل و تسلیم خود را در برابر خداوند نشان می‌دهند. قرآن تصریح می‌کند: «لَنْ يَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَكِنْ يَنَالُهُ التَّقْوَىٰ مِنْكُمْ؛ گوشت‌های قربانی و خون‌های آن‌ها هرگز به الله نمی‌رسد، و لیکن پرهیزگاری شما به او می‌رسد». (الحج: ۳۷) فلسفه قربانی، تقرب به خدا از طریق عمل صالح و نیت پاک است، نه صرفاً عمل ظاهری. ۴. آثار اجتماعی عید عید، نقشی محوری در بازسازی جامعه اسلامی دارد. در ادامه به چند نکته در این مورد اشاره می‌کنیم: الف: تقویت وحدت اجتماعی: حضور همه در نماز عید، دید و بازدیدها و افطاری‌ها، انسجام اجتماعی را تحکیم می‌بخشد. ب: احیای صله رحم: پیامبر اکرم صلی‌الله علیه وآله وسلم به صله رحم بسیار سفارش نموده است. (مسلم نیشاپوری، صحیح مسلم، ح ۴۶۳۷). ج: کاهش فاصله طبقاتی: با ادای صدقه فطر و قربانی، فقرا بهره‌مند می‌شوند و عدالت اجتماعی اجرا می‌شود، فاصله‌ی طبقاتی کاهش و از بین می‌رود. د: شادمانی مشروع: پیامبر هنگام ورود به مدینه دید که اهل یثرب دو روز برای بازی داشتند و فرمود: «قَدْ أَبْدَلَكُمُ اللَّهُ بِهِمَا خَيْرًا مِنْهُمَا: يَوْمَ الْأَضْحَى وَيَوْمَ الْفِطْرِ؛ خداوند در بدل آن دو روز، به شما دو روز دیگر داده است: روز عید اضحی و روز عید فطر.» (ابوداود سیستانی، السنن، ح ۱۱۳۴) در روایتی می‌خوانیم که در روز عید توده‌ای از دختران صحابه در روز عید، محضر پیامبر اکرم صلی‌الله علیه وآله وسلم دف می‌زدند و شادی عید را تجلیل می‌کردند. با مانع شدن حضرت ابوبکر صدیق رضی‌الله‌عنه، پیامبر اکرم صلی‌الله علیه وآله وسلم بر ادامه تجلیل از این شادی سفارش و تأکید کردند. (صحیح البخاری) ۵. سنت‌های عید: سنت‌های عید در اسلام نیز از خوشی و شادمانی نمایندگی می‌کند. طور مثال پاکی و طهارت و صفایی در عید، نهایت سفارش شده است، از قبیل غسل کردن (ابن ماجه، ح ۱۳۱۵)، پوشیدن لباس های نو یا پاکیزه، استفاده از مسواک و پاک کردن دهان، استفاده از عطر و خوشبو کردن، این همه اجزای برجسته‌ی تجلیل از خوشی و شادمانی است. این شادی‌ها، خوشی محض نیست؛ بلکه همراه با یاد خداوند متعال است؛ ازاین‌جهت، گفتن تکبیر تشریق در این روزهای خوشی از واجبات قرار گرفته تا بندگان در کنار شادی‌ها، بندگی خدا را فراموش نکنند. تکبیر: «اللَّهُ أَكْبَرُ، اللَّهُ أَكْبَرُ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ، اللَّهُ أَكْبَرُ وَلِلَّهِ الْحَمْدُ». گفتن این تکبیر، یک بار، به آواز بلند بر هر مسلمان مکلف، پس از ادای نماز فرض، واجب است. همچنین خوشی‌ها قابل تهنیت و مبارکبادی هستند؛ بنابراین، تبریک گفتن نیز در روایات نقل شده است که به شادی‌ها و خوشی‌ها می‌افزاید. تبریک گفتن در روایات با عبارت عربی چنین آمده: «تَقَبَّلَ اللَّهُ مِنَّا وَمِنْكُمْ».(ابن حبان بستی، صحيح ابن حبان، ح ۲۸۲۹) غیر عرب، هر کس با زبان و عبارات خود می‌توانند هنگام تجلیل از این روزهای خوشی‌، به یکدیگر تبریک بگويند. خلاصه این‌که، عید در اسلام، روزی برای شادی و خوشی در چارچوب عبودیت، همبستگی اجتماعی، ایثار و بازگشت به فطرت الهی است. عید فطر، جشن تقوا و طهارت است و عید قربان، نمایش ایمان و قربانی در راه خداوند جل‌جلاله. این دو مناسبت در شریعت اسلامی، تنها شادی‌های دنیایی نیستند؛ بلکه میعادگاه بندگی و همدلی‌اند. شناخت فلسفه حقیقی عید، جامعه را از سطح ظاهری شادی به عمق معنویت و اخلاق اسلامی سوق می‌دهد. ✍️حبیبی صالحی ۱۱ ذی‌الحجه ۱۴۴۶ق ۱۸ جوزا ۱۴۰۴ش https://t.me/habibisalehi https://chat.whatsapp.com/FWhhrRbNeCCEOHXiOoiEu9 https://whatsapp.com/channel/0029VaakRD76RGJJ10wxMR2C