અમદાવાદ દુર્ઘટનામાં અત્યારે બધા લોકો બ્લેક બોક્સ વિશે વાત કરી રહ્યા છે ત્યારે ખરેખર બ્લેક બોક્સ ની કાર્યપ્રણાલી કેવી છે એ વિશે જાણીએ. બ્લેક બોક્સ એ વિમાનનું એક અત્યંત મહત્વપૂર્ણ ઉપકરણ છે, જેનો ઉપયોગ વિમાન દુર્ઘટનાના કારણોની તપાસ માટે થાય છે. નામ હોવા છતાં, બ્લેક બોક્સ ખરેખર કાળું નથી, પરંતુ તેનો રંગ નારંગી (ઓરેન્જ) હોય છે, જેથી તેને દુર્ઘટના સ્થળે સરળતાથી શોધી શકાય. બ્લેક બોક્સમાં મુખ્યત્વે બે ભાગો હોય છે: ફ્લાઇટ ડેટા રેકોર્ડર (FDR) અને કોકપિટ વૉઇસ રેકોર્ડર (CVR). આ લેખમાં આપણે બ્લેક બોક્સની રચના, કાર્યપ્રણાલી, મહત્વ અને ઉપયોગ વિશે વિગતવાર જાણકારી મેળવીશું. બ્લેક બોક્સ શું છે? બ્લેક બોક્સ એ વિમાનની એક ઇલેક્ટ્રોનિક રેકોર્ડિંગ સિસ્ટમ છે, જે ફ્લાઇટ દરમિયાનની મહત્વની માહિતી અને વાતચીતને સંગ્રહિત કરે છે. આ ઉપકરણ ખાસ કરીને એવી રીતે ડિઝાઇન કરવામાં આવે છે કે તે આગ, પાણી, ઉચ્ચ તાપમાન અને મજબૂત આઘાત સહન કરી શકે. આ બોક્સ સામાન્ય રીતે વિમાનના પૂંછડીના ભાગમાં મૂકવામાં આવે છે, કારણ કે આ ભાગ દુર્ઘટના દરમિયાન સૌથી ઓછો નુકસાન પામે છે. બ્લેક બોક્સના મુખ્ય ભાગો ફ્લાઇટ ડેટા રેકોર્ડર (FDR): FDR વિમાનના વિવિધ ટેકનિકલ પરિમાણોને રેકોર્ડ કરે છે, જેમ કે: વિમાનની ઝડપ ઊંચાઈ દિશા (હેડિંગ) એન્જિનનું પ્રદર્શન ઇંધણનું સ્તર ફ્લાઇટ કંટ્રોલની સ્થિતિ આ ડેટા દર સેકન્ડે અપડેટ થાય છે અને લગભગ 25 કલાક સુધીની માહિતી સંગ્રહિત કરી શકે છે. FDRમાં રેકોર્ડ થયેલી માહિતી દુર્ઘટનાના કારણો શોધવામાં મદદ કરે છે, જેમ કે યાંત્રિક ખામી કે પાઇલટની ભૂલ. કોકપિટ વૉઇસ રેકોર્ડર (CVR): CVR કોકપિટમાં થતી વાતચીતને રેકોર્ડ કરે છે, જેમાં પાઇલટ અને કો-પાઇલટની વચ્ચેની વાતચીત, એર ટ્રાફિક કંટ્રોલ (ATC) સાથેનો સંપર્ક અને કોકપિટની આસપાસના અવાજો (જેમ કે એન્જિનનો અવાજ, ચેતવણી સિગ્નલ વગેરે) શામેલ હોય છે. આ રેકોર્ડિંગ સામાન્ય રીતે 2 કલાકનું હોય છે, જે ફ્લાઇટના છેલ્લા બે કલાકની માહિતીને સતત અપડેટ કરે છે. CVR દુર્ઘટના પહેલાંની પરિસ્થિતિ અને પાઇલટના નિર્ણયોને સમજવામાં મદદ કરે છે. બ્લેક બોક્સની ડિઝાઇન અને ટકાઉપણું બ્લેક બોક્સ ટાઇટેનિયમ અથવા સ્ટેનલેસ સ્ટીલ જેવી મજબૂત ધાતુથી બનાવવામાં આવે છે. તે 3,400 ડિગ્રી સેલ્સિયસ સુધીનું તાપમાન, 5,000 જી (g-force)નો આઘાત અને 6,000 મીટર ઊંડા પાણીનું દબાણ સહન કરી શકે છે. બ્લેક બોક્સમાં અલ્ટ્રાસોનિક બીકન હોય છે, જે દુર્ઘટના બાદ 30 દિવસ સુધી સિગ્નલ મોકલે છે, જેથી તેને શોધવું સરળ બને. બ્લેક બોક્સનું મહત્વ દુર્ઘટનાની તપાસ: બ્લેક બોક્સ દુર્ઘટનાના કારણો શોધવામાં મદદ કરે છે, જેમ કે ટેકનિકલ ખામી, પાઇલટની ભૂલ, હવામાનની સ્થિતિ કે બાહ્ય હુમલો. સુરક્ષા સુધારણા: બ્લેક બોક્સના ડેટાના આધારે એવિએશન ઇન્ડસ્ટ્રીમાં સુરક્ષા નિયમો અને ટેકનોલોજીમાં સુધારા કરવામાં આવે છે. કાનૂની અને નાણાકીય બાબતો: બ્લેક બોક્સના ડેટાનો ઉપયોગ વીમા દાવાઓ અને કાનૂની તપાસમાં પણ થાય છે. બ્લેક બોક્સની મર્યાદાઓ શોધવાની મુશ્કેલી: ઊંડા સમુદ્રમાં અથવા દુર્ગમ વિસ્તારોમાં બ્લેક બોક્સ શોધવું મુશ્કેલ હોય છે. https://whatsapp.com/channel/0029Va4sW4YC1FuKve9Ct519 ડેટા મર્યાદા: CVR માત્ર 2 કલાકનું રેકોર્ડિંગ સ્ટોર કરે છે, જે લાંબી ફ્લાઇટના સંદર્ભમાં અપૂરતું હોઈ શકે. નુકસાનની સંભાવના: ભલે બ્લેક બોક્સ ટકાઉ હોય, અત્યંત ગંભીર દુર્ઘટનામાં તે નુકસાન પામી શકે છે.