*راهبرد کلان ایران؛ تاریخ سیاسی مواجهۀ ایران با غرب* _معرفی کتاب جدید ولی نصر_ ✍️علیرضا رعنائی درفضای سیاست‌زده و پرهیاهوی بحث‌های مربوط به ایران در جهان، کمتر متفکری پیدا می‌شود که بکوشد بدون پیش‌داوری‌های اخلاقی یا سیاسی، منطق درونی سیاست خارجی جمهوری اسلامی را بفهمد. دکتر سید ولی‌رضا نصر، استاد نام‌آشنای روابط بین‌الملل و سیاست خاورمیانه، در کتاب جدید خود با عنوان «راهبرد کلان ایران: یک تاریخ سیاسی» دقیقاً همین مسیر را می‌پیماید: جهدی برای درک این‌که جمهوری اسلامی چگونه به «خود» و «جهان» می‌نگرد؛ و چگونه این نگرش، رفتار سیاسی و امنیتی‌اش را شکل داده است. آن‌چه در پی می‌آید حاصل مطالعۀ مقدمۀ کتاب و بررسی اجمالی ساختار آن است. نصر در مقدمه تأکید می‌کند که سیاست خارجی ایران صرفاً برآمده از ایدئولوژی یا واکنش‌های تصادفی نیست. آنچه از سال‌های پس از انقلاب ۱۳۵۷ تا به امروز شکل گرفته، چیزی است که می‌توان آن را راهبرد کلان یا اَبَر استراتژی نامید راهبردی که حول محور«مقاومت» و «دفاع پیش‌دستانه» شکل گرفته و هدفش نه‌فقط بقا، بلکه بازیابی عظمت ملی در برابر نظم جهانی غرب‌محور است. نصر این استراتژی را محصول ترکیبی از تجربه‌های تاریخی می‌داند: استعمار، کودتای ۱۳۳۲، جنگ تحمیلی، و انزوای بین‌المللی. جمهوری اسلامی با فهمی خاص از امنیت، تمامیت ارضی و جایگاه خود در منطقه، سیاستی اتخاذ کرده که نه به‌سادگی تغییر می‌کند و نه می‌توان آن را با برچسب‌هایی همچون «ضدغربی» یا «ایدئولوژیک» خلاصه کرد. نکتۀ مهم کتاب در این است که توسط نویسنده‌ای نگاشته شده که نه در پی اثبات یا توجیه جمهوری اسلامی است و نه در پی تخریب آن، بلکه با اتکا بر منطق پژوهش‌های علمی متعارف می‌کوشد منطق تصمیم‌گیری جمهوری اسلامی را بازسازی کند. از این حیث، این کتاب یک روایت بی‌طرفانه و نزدیک به واقعیت محسوب می‌شود. حتی آن‌جا که ولی نصر از هزینه‌های سنگین این راهبرد سخن می‌گوید -از مشکلات اقتصادی و اعتراضات اجتماعی- باز هم بر این نکته پافشاری دارد که رفتارهای ایران حساب‌شده‌اند، نه صرفاً واکنشی یا احساسی. کتاب در دو بخش و یازده فصل، سیر شکل‌گیری و تحول راهبرد کلان ایران را از انقلاب ۵۷ تا تحولات اخیر منطقه‌ای اخیر مانند جنگ غزه و نقش محور مقاومت دنبال می‌کند. از مفهوم «مقاومت» و برنامۀ هسته‌ای گرفته تا سیاست منطقه‌ای ایران در عراق، لبنان و یمن، و حتی تحلیل نگاه رهبر جمهوری اسلامی به «قلۀ چشم‌انداز ۱۴۰۴»، همه در این مسیرگنجانده شده‌اند. کتاب با فصل «بافت تاریخ» آغاز می‌شود. بخش اول با عنوان «کوره‌راه انقلاب و جنگ» شامل چهار فصل است (فصول ۲-۵): ۲-«در جستجوی استقلال انقلابی»، ۳- «مبارزه برای تثبیت انقلاب»، ۴-«دفاع مقدس: چگونه جنگ، راهبرد ایران را دگرگون کرد»، ۵-«چگونه جنگ، جمهوری اسلامی را ساخت؟». بخش دوم با عنوان «خامنه‌ای و راهبرد کلان مقاومت» مشتمل بر شش فصل است (فصول ۶-۱۱): ۶- «پس از جنگ: اصلاح یا مقاومت؟»، ۷-«دفاع پیش‌دستانه: درجست‌وجوی عمق راهبردی برای مقاومت»، ۸-«ظهور محور مقاومت»، ۹-«بهای موفقیت»، ۱۰-«قمار هسته‌ای»، ۱۱--«بهای مقاومت». ولی نصر پیش‌تر نیز با آثاری همچون «ظهور سرمایه‌داری اسلامی»، «لویاتان اسلامی»، «احیای تشیع»، «دموکراسی در ایران»، و «تحریم‌ها چگونه کار می‌کنند» نشان داده بود که درک عمیقی از ایران، تشیع، تاریخ سیاسی، مناسبات خاورمیانه و جهان اسلام دارد. برای راقم این سطور که بر این باور است هر مسئلۀ علمی حتماً باید نسبتی با ایران داشته باشد تا معنادار شود، خواندن هر روایتی از تاریخ ایران که بتواند به فهم ایران و مسئله‌مندی آن کمک کند، غنیمت است. ازاین‌رو، خوانندگان این یادداشت، اگر مخاطب جدی سیاست، تاریخ معاصر یا روابط بین‌الملل هستند این کتاب را می‌توانند دریچه‌ای بی‌بدیل برای فهم تحولات امروز ایران و خاورمیانه بدانند. برای تحلیلگران، دانشجویان اقتصاد، جامعه‌شناسی، حقوق، و علوم سیاسی، یا حتی منتقدان جمهوری اسلامی که مایل‌اند سطح تحلیل را از کلیشه‌ها فراتر ببرند، این کتاب می‌تواند راهگشا باشد. در زمانه‌ای که ایران در کانون تحولات ژئوپلیتیکی منطقه قرار دارد، فهم راهبرد کلان ایران ضرورتی‌ست برای هر ناظری که می‌خواهد چیزی فراتر از تیترهای خبری بفهمد؛ ولی نصر این مسیر را با دقت و انسجام هموار کرده است. https://whatsapp.com/channel/0029Vb1B01oDDmFdK9aMFo0Q