*બે કેન્સર ના કેસ. બે પરિણામ શા માટે???* એ peripheral ઓપીડી હતી. https://www.facebook.com/share/p/1Z2ABxuFMA/ મારી સામે બેઠેલી ૪૫ વર્ષ ની અતિ ગરીબ સ્ત્રીના હાથ માં રિપોર્ટ હતો – High-grade ovarian carcinoma. જ્યારે મેં એકદમ સામાન્ય ડૉક્ટરી ભાષામાં chemotherapy, PET scan, tumour markers વિશે સમજાવવાનું શરૂ કર્યુ ત્યારે એણે ધીમા પણ સ્પષ્ટ અવાજમાં કહ્યુ: “સાહેબ, તમારું કહેલું બધું સારું. પણ એક વાત કહું? મને બહુ ખાસ સમય નથી. મારા છોકરા હજી નાના છે… અમને ભણાઈ ને મારા સેટ કરવાના છે અને પરણાવવા ના છે, જેથી આ લોકો મને આખી જિંદગી સાચવે.” એના શબ્દોમાં શંકા નહોતી. શબ્દોની પાછળના ભયમાં પણ ભરોસાનો ધબકારો હતો. એને ક્યાં ખબર chemo શું કરે છે, કે FDG dye શરીરમાં શું કરે છે. પણ એને એ ખબર હતી કે જીવવા માટે ભરોસો જોઈએ, પ્રશ્ન નહિ. એના માટે survival rate matter કરતું નહોતું. એના બાળકો માટે એ જીવવા માંગતી હતી — ન WhatsApp forwards, ન chemo વિષે પ્રશ્નો, ન PET scan વિષે ડર. માત્ર મૌન ભરોસો. શબ્દ વગરની મંજૂરી. “ડૉક્ટર સાહેબ, હું ભણેલી નથી. પણ મારા ઘરમાં ત્રણ દિકરી છે. મારે મારા માટે નહિ… એમના માટે જીવવું છે. તમે જે કહો, એ જ મારે કરવું છે. ક્યારે આવું?” અહીં શબ્દોની જગ્યાએ શ્રદ્ધા હતી. અહંકારની જગ્યાએ સ્વીકાર હતો. અને ભયની જગ્યાએ ભરોસો. આ બહેન કેમોથેરાપી પતાવી સર્જરિ કરાવી સાજા થઈ ગયા શનિવારની બપોર. Ahmedabad OPD. અંદર પગ મૂક્યાં—એક મહિલા શિક્ષિકા, એક પુત્ર બેન્કર અને વૃદ્ધ પતિ. ડોક્યૂમેન્ટ સાથે એક જ વાક્ય: “Second opinion લેવા આવ્યા છીએ.” મમ્મીનું operation નવેમ્બર ૨૦૨૩માં થયું હતું. Histopathology રિપોર્ટ સ્પષ્ટ કહે: High-grade serous papillary carcinoma. ગાયનેકોલોજિસ્ટે oncology માટે refer કર્યું. પણ પછી… તેમના પગલા Oncology Centre નહીં, Google તરફ વળી ગયા. છ મહિના સુધી… ન chemotherapy. ન second opinion. ન timeline નું જ્ઞાન. એના બદલે મળ્યું: “Chemotherapy તો poison છે.” “PET scan માં FDG dye છે એટલે કેન્સર ફેલાય છે.” “Biopsy કરાવવાથી tumor aggressive બની જાય છે.” પછી ગયા એક ફેક ઇમ્યુનોથેરાપી Centre”, 1500 કિમી દૂર. આ Immunotherapy કેહવા વાળા જે લોકો મંદિર જેવી language અને miracle જેવી false hope આપવામાં આવે છે. અને હવે… જયારે માથું દુઃખે છે, ત્યારે aspirin યાદ આવે એમ… દર્દી પાછા આવ્યા — ડૉક્ટર પાસે. Report સાથે નહીં, scepticism સાથે. “PET scan રહેલી FDG dye માં રહેલ ગ્લુકોઝ તો કેન્સર સેલ્સ નો ખોરાક છે… તો કેન્સર ફેલાવે છે ને?” “Biopsy થી સાદી ગાંઠ કેન્સર માં કન્વર્ટ થઈ જાય, અને ફેલાઈ જાય એ સાચું છે ને?” “Chemotherapy તો poison છે, side effects ભયાનક છે.” મેં લાંબો શ્વાસ લીધો. શાંતિથી, છતાં સમજાય એવા શબ્દોમાં કહ્યું: “હું તમારું Google કરવું સમજી શકું છું. પણ તમેં તમારી મમ્મી ના જીવન નો નિર્ણય લઇ , ખોટા ઇમ્યુનોથેરપી લેવડાવી , સાચી ટ્રીટમીન્ટ ના કરી સારવાર ma માં વિલંબ કરી કેન્સર ફેલાઈ જાય ત્યાં સુધી રાહ જોઈ પીડા માં રાખો તે કેટલૂ યોગ્યા છે પુત્રી રડી. દીકરો ચૂપ. પતિ એની આંસું મા ગૂમ. મેં શાંતિથી બધું સમજાવ્યું. પણ અંદર એક ઉકળાટ ખદબદતો રહ્યો: શું ભણતર એટલું શક્તિશાળી છે કે તે ભય પેદા કરે છે, પણ ભરોસો નથી આપતું? WhatsApp forwardના પાંચ વાક્ય અને YouTubeના બે મિનિટના વીડિયો પછી કોઈ વ્યક્તિ trained oncologist સામે શંકા લઇને આવે — એ વાત society માટે શરમજનક છે કે કરૂણજનક? પાટણથી આવેલી સ્ત્રી chemoના injection લે પછી પણ બસ પકડીને દિકરી ને school એ લેવા જાય અને શહેરની ભણેલી સ્ત્રી, FDG dyeના ભયમાં પાછી વળી જાય અને કોઈ સારવાર na ના લે . એક પાસે textbook નહોતા, પણ textbook જેવી શ્રદ્ધા હતી. બીજી પાસે degrees હતી, પણ જ્ઞાનની જગ્યા પર ડર બેઠો હતો. એક જીવન જીવી રહી હતી; બીજી ‘શું થાય?’ ની અંદર સરી રહી હતી. એમણે આપેલા જવાબો ચકિત કરતા નહોતા — એમની આંખોની અંદર બેસેલી શંકા અને societyના તાણો જ મમ્મીને terminal stage સુધી લાવી ગયા હતા. એક તરફ — શહેરની ભણેલી મા skepticismના કારણે જીવન ગુમાવે છે. બીજી તરફ — ગામની અણભણ મા શ્રદ્ધા અને સમજણના કારણે જીવન મેળવી જાય છે. શબ્દ એજ હતા. તબીબ એજ હતો. સારવાર એજ હતી. ફરક હતો તો એકજ વસ્તુમાં — ઈરાદો અને ભરોસામાં. શહેરે ભણતર આપ્યું, પણ ભય અને અભિમાનની સાથે. ગામે ભણતર ન આપ્યું, પણ ભરોસો અને વિનમ્રતા તો ભરપૂર આપી. એક મા બચી ગઈ — કેમ કે એણે પ્રશ્ન નહિ પૂછ્યા. બીજી મા ગુમાઈ ગઈ — કેમ કે બાળકો એને બચાવવાનો સમય પ્રશ્નોના જવાબ શોધવામાં ગુમાવતા રહ્યાં