*આજકાલ શ્રી શ્રી રવિશંકર નો એક વિડીયો વાયરલ થઈ રહ્યો છે જેમાં એક વ્યક્તિ તેમને કહી રહ્યો છે કે આપણા સાબુ અને ક્લીનર્સમાં બેન્ઝીન નામનું કેન્સર કરતું તત્વ છે. આ વાતમાં કેટલી સચ્ચાઈ છે તે જાણીએ :* ચાલો, આપણા સાબુ, કિચન ક્લીનર અને શેમ્પૂની વાર્તા સાંભળીએ, જેમાં "બેન્ઝીન" નામનો અતિથિ ક્યારેક વણનોતર્યો આવી ચડે છે! *અરે યાર! આપણા સાબુ, ક્લીનર અને શેમ્પૂમાં પણ બેન્ઝીન?* તમને થશે, "આ બેન્ઝીન ક્યાંથી આવ્યું વળી?" અરે ભાઈ, આ તો આપણા જીવનમાં ક્યાંક ને ક્યાંકથી ડોકિયા કરતો જ રહે છે, જેમ કે કોઈ વણનોતર્યા મહેમાન! *ચાલો જોઈએ ક્યાં ક્યાં આ ભાઈસાબ જોવા મળે છે:* *સાબુ: શરીર ધોતી વખતે પણ કેમેસ્ટ્રી?* જ્યારે તમે ખુશ થઈને સાબુ લગાવો છો, ત્યારે તમને શું લાગે છે? કે તમને બેન્ઝીન પણ મળે છે? ના, ના! સાબુમાં સામાન્ય રીતે બેન્ઝીન ખાસ ઉમેરવામાં નથી આવતું. પણ જો એમાં પેટ્રોલિયમવાળા ઘટકો (જેમ કે કેટલાક કેમિકલ જે સુગંધ આપે) વાપર્યા હોય, તો થોડું બેન્ઝીન "અતિથિ દેવો ભવ" કરતું આવી શકે છે. ખાસ કરીને *લિક્વિડ સાબુ કે બોડી વૉશમાં આ ચાન્સ વધારે*, પણ સામાન્ય રીતે એટલું ઓછું હોય કે "મળી ગયું!" કહીએ ત્યાં તો ગાયબ પણ થઈ જાય! પણ જો તમે સ્પ્રેવાળા બોડી વૉશના શોખીન હો, તો જરા સાવધાન! ત્યાં આ ભાઈસાબ થોડા વધારે હોય શકે. *કિચન ક્લીનર: રસોડામાં સફાઈ કે સાયન્સ લેબ?* રસોડું ચમકાવતી વખતે જો તમને વૈજ્ઞાનિક જેવું ફીલ થતું હોય, તો તમે સાચા છો! કેટલાક ઘરગથ્થુ ક્લીનર્સ, ખાસ કરીને સ્પ્રેવાળા,માં બેન્ઝીન ભાઈસાબ હોઈ શકે. ખાસ કરીને જેમાં બ્યુટેન કે પ્રોપેન જેવા પેટ્રોલિયમથી બનેલા ઘટકો હોય. EPA અને FDA કહે છે કે ક્લીનર્સમાં બેન્ઝીન 2 ppm (પાર્ટ્સ પર મિલિયન)થી ઓછું હોય છે, પણ ક્યારેક તો આ ભાઈસાબ એટલા વધી જાય કે કંપનીવાળાને "માફ કરજો" કહીને પાછા મંગાવવા પડે (રિકોલ થયાના કિસ્સા પણ બન્યા છે!). *શેમ્પૂ: વાળ ધોઈએ કે ઝેર? ખાસ કરીને ડ્રાય શેમ્પૂ!* અહીંયા જરા ધ્યાન આપજો! ખાસ કરીને ડ્રાય શેમ્પૂ (જે સ્પ્રે કરીને વાળમાં લગાવો છો)માં બેન્ઝીનની સમસ્યા વધુ જોવા મળી છે. 2022માં Valisure નામની લેબે 34 બ્રાન્ડ્સના 148 ડ્રાય શેમ્પૂ ટેસ્ટ કર્યા, તો ખબર પડી કે 70%માં બેન્ઝીન મળ્યું! કેટલાકમાં તો 0.18 ppmથી લઈને 100 ppmથી પણ વધારે! મતલબ, તમે વાળમાં સ્પ્રે કરો છો કે કેમિકલ બૉમ્બ? લિક્વિડ શેમ્પૂમાં આ ઓછું હોય છે, પણ જો પેટ્રોલિયમવાળા ઘટકો (જેમ કે કાર્બોમર્સ કે ઇથેનોલ) શુદ્ધ ન હોય તો થોડું બેન્ઝીન આવી શકે. તો સાહેબ, વાળ ધોતી વખતે કેમિકલ લેબમાં ન હોઈએ તેનું ધ્યાન રાખજો! *Valisureના ડ્રાય શેમ્પૂના ટેસ્ટમાં શું મળ્યું?* * 3 બ્રાન્ડ્સના 11 બેચમાં 20 ppmથી વધુ બેન્ઝીન હતું. * 10 બ્રાન્ડ્સના 18 બેચમાં 2–20 ppm હતું. * અને 20 બ્રાન્ડ્સના 71 બેચમાં 0.18–2 ppm હતું. કેટલીક બ્રાન્ડ્સ (જેમ કે Not Your Mother’s, Batiste)માં તો 158 ppm સુધી બેન્ઝીન મળ્યું! FDAની 2 ppmની લિમિટ છે (જોકે કોસ્મેટિક્સ માટે ચોક્કસ લિમિટ નથી, પણ દવાઓ માટે છે). હવે તમે જ કહો, આ તો હદ થઈ ગઈ ને? સાબુ અને ક્લીનર્સમાં જોકે ડેટા ઓછો છે, પણ *નોન-એરોસોલ સાબુ અને કિચન ક્લીનર્સમાં બેન્ઝીન ખૂબ ઓછું કે નહિવત્ હોય છે.* સ્પ્રેવાળા ક્લીનર્સમાં 0.1–2 ppm હોઈ શકે. *બેન્ઝીન ક્યાંથી આવે છે? (જાણે કે કોઈ જાસુસી ફિલ્મની સ્ટોરી!)* આ બેન્ઝીન ક્યાંથી આવે છે? કોઈ ગુનેગારની જેમ, તે છુપાઈને આવે છે! * પેટ્રોલિયમવાળા ઘટકો જેમ કે બ્યુટેન, પ્રોપેન કે ઇથેનોલ, જો બરાબર શુદ્ધ ન કરાય તો બેન્ઝીન લઈને આવે છે. * ઉત્પાદન પ્રક્રિયા કે સપ્લાય ચેઇનની ભૂલો પણ બેન્ઝીન લાવી શકે છે, ખાસ કરીને સ્પ્રેવાળા ઉત્પાદનોમાં. આ તો જાણે કે ફેક્ટરીમાં જ ગુનો થયો! *આ બેન્ઝીનથી કેન્સર થઈ શકે? (થોડી ગંભીર વાત, પણ મજાકમાં!)* સાંભળો, આ બેન્ઝીન ભાઈસાબ સારા નથી. લાંબા સમયનું વધુ બેન્ઝીન કેન્સર (ખાસ કરીને લ્યુકેમિયા)નું કારણ બની શકે છે. *આ મોટે ભાગે ફેક્ટરીઓમાં 10–100 ppmના સંપર્કમાં આવતા કામદારોમાં જોવા મળ્યું છે.* આના કરતા અનેક ગણું ઓછું બેન્ઝીન રોજિંદા ઉત્પાદનોમાં હોય છે. આમ તેના વપરાશ થી જોખમ થતું નથી. * ડ્રાય શેમ્પૂ: સ્પ્રેવાળા ડ્રાય શેમ્પૂમાં 20 ppmથી વધુ બેન્ઝીન ખરેખર ચિંતાજનક છે. ઘરમાં સ્પ્રે કરો તો હવામાં 36 ppb સુધી બેન્ઝીન જઈ શકે, જે EPAની 0.4 ppbની સલામતી લિમિટથી 90 ગણું વધુ છે! રોજ વાપરો તો જોખમ વધે, પણ ડાયરેક્ટ કેન્સરનો પુરાવો હજુ નથી મળ્યો (ભગવાન કરે ન મળે!). * સાબુ અને લિક્વિડ શેમ્પૂ: અહીંયા બેન્ઝીનનો સંપર્ક ઓછો હોય, કારણ કે તે ઝડપથી બાષ્પ બની જાય છે. *આમાં કેન્સરનું જોખમ ખૂબ ઓછું છે.* * કિચન ક્લીનર્સ: સ્પ્રેવાળા ક્લીનર્સમાં શ્વાસ દ્વારા જોખમ થોડું વધુ, પણ ઓછા પ્રમાણમાં કેન્સરની શક્યતા ઓછી. *જોખમ ઘટાડવાની ટિપ્સ: (ચિંતા ન કરો, ઉપાય છે!)* આપણે ચિંતા કરીને શું ફાયદો? ચાલો, કેટલાક સરળ ઉપાયો કરીએ, જેથી આ બેન્ઝીન ભાઈસાબથી બચી શકાય: * સ્પ્રે ટાળો: નોન-એરોસોલ સાબુ, શેમ્પૂ અને ક્લીનર્સ વાપરો. સ્પ્રે કરવાથી બચો! * રિકોલ ચેક કરો: FDA કે બ્રાન્ડની રિકોલ લિસ્ટ ચેક કરતા રહો, જેથી ખબર પડે કે કયું ઉત્પાદન "જોખમી" જાહેર થયું છે. * વેન્ટિલેશન: જો સ્પ્રે વાપરવો જ પડે, તો હવાવાળી જગ્યામાં વાપરો. બારી-બારણા ખોલી નાખો! * ડેટાબેસ: Environmental Working Group’s Skin Deep ડેટાબેસમાં પ્રોડક્ટ સેફ્ટી ચેક કરો. આ તો જાણે કે પ્રોડક્ટ્સનું આધાર કાર્ડ! * ઉપયોગ ઓછો કરો: પેટ્રોલિયમવાળા ઘટકોવાળા ઉત્પાદનો ઓછા વાપરો, અને ધૂમ્રપાન તો બિલકુલ ટાળો, કારણ કે તે 90% બેન્ઝીનનો સ્ત્રોત છે. *નિષ્કર્ષ:* તો ભાઈઓ અને બહેનો, ડ્રાય શેમ્પૂમાં બેન્ઝીનનું વધુ પ્રમાણ લ્યુકેમિયા જેવા કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે છે, ખાસ કરીને જો રોજ વાપરો તો. પણ સાબુ અને કિચન ક્લીનર્સમાં બેન્ઝીન ઓછું હોવાથી જોખમ ઓછું છે. છતાં પણ, બેન્ઝીનનો સંપર્ક ટાળવો જ સારું, કારણ કે લાંબા સમયનો ઓછો સંપર્ક પણ નુકસાન કરી શકે છે. જો તમને કોઈ ખાસ પ્રોડક્ટ વિશે ચિંતા હોય કે બેન્ઝીનનો સંપર્ક થયો હોય, તો ડોક્ટરની સલાહ લો, કારણ કે લોહી કે પેશાબમાં બેન્ઝીન ચેક થઈ શકે છે. તો હવે પછી જ્યારે તમે શેમ્પૂ, સાબુ કે ક્લીનર વાપરો, ત્યારે યાદ રાખજો કે ક્યાંક આ બેન્ઝીન ભાઈસાબ છુપાયેલા તો નથી ને! 😄 👹👹👹